Wstęp  
Przedmowa  
Rozdział 1  
Rozdział 2  
Rozdział 3  
Rozdział 4  
Rozdział 5  
Bibliografia  

Część IV. Wnioski z porównania polityki zatrudnienia w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej

Podstawowym problemem utrudniającym porównanie polityk w zakresie zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest brak jednolitych danych. Ze względu na różnice w definiowaniu niepełnosprawności brak jest porównywalnych wskaźników statystycznych, analiza ilościowa musi zatem ograniczać się do wybranych elementów. Wskaźniki strukturalne w zakresie zatrudnienia i społecznego wykluczenia będą w przyszłości podstawą dla porównywania skuteczności i jakości polityk państw członkowskich. Widać jednak wyraźnie, że brakuje podstaw do jednoznacznego stwierdzenia przewagi rozwiązań antydyskryminacyjnych bądź systemu kwotowego. Ilość zatrudnionych osób niepełnosprawnych niekoniecznie jest skorelowana z wysokością nakładów.

Polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych związane są bądź ze specjalnymi programami skierowanymi do osób niepełnosprawnych, bądź z włączeniem osób niepełnosprawnych w ogólnodostępne instrumenty rynku pracy. Zazwyczaj spotyka się obydwie formy.

Zakłady pracy chronionej w państwach członkowskich starej UE zatrudniają 75–95 % osób niepełnosprawnych, w tym większość ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

Zatrudnienie chronione coraz częściej jest uważane za nieefektywne ze względu na segregację oraz niewielką skuteczność terapeutyczną, mierzoną procentem osób przechodzących z zatrudnienia chronionego na otwarty rynek pracy. Zatrudnienie chronione powinno być ograniczone w czasie i być ściśle powiązane z otwartym rynkiem pracy. Koszty permanentnego utrzymywania zatrudnienia chronionego są znaczne. Należy jednak uwzględnić konieczność zapewnienia zatrudnienia chronionego dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Wielka Brytania jest przykładem odchodzenia od systemu zatrudnienia chronionego.

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych regulowane jest aktami prawnymi bądź w formie umów zbiorowych pomiędzy pracodawcami a związkami zawodowymi w danym sektorze, a nawet na poziomie przedsiębiorstwa. W niektórych przypadkach (Dania) jest to system mocno zdecentralizowany.

Coraz większą rolę odgrywa zatrudnienie dotowane i wspomagane, asysta osobista, doradztwo. Wyraźną tendencją jest indywidualizacja programu przygotowania do zatrudnienia. Analiza skuteczności rozwiązań pokazuje wyraźnie, że precyzyjnie adresowane, dostosowane do indywidualnych i lokalnych potrzeb i warunków zdecentralizowane programy, odnoszą sukces. Niekoniecznie są to inwestycje w budowę lub wyposażenie miejsc pracy, częściej w kapitał ludzki. Bardzo ciekawym rozwiązaniem są indywidualne pakiety rehabilitacyjne (w formie np. talonu na określone usługi edukacyjne czy rehabilitacyjne), które osoba niepełnosprawna może zrealizować w wybranym przez siebie ośrodku.

Skuteczność polityk zatrudnienia osób niepełnosprawnych zależy w znacznym stopniu od zaangażowania samych osób niepełnosprawnych, pracodawców, związków zawodowych i władz lokalnych. Rezultaty osiągnięte w Danii pokazują, że można prowadzić skuteczną politykę zatrudnienia, nie mając nawet prawnej definicji niepełnosprawności.

Ten przykład pokazuje również przewagę polityk opartych na stosowaniu zachęt dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne nad politykami bazującymi na wysokich karach w przypadku odmowy zatrudnienia.

Szczególnie ważnym elementem polityk zatrudnienia jest zapobieganie pułapkom bezrobocia. Chodzi tutaj o uniknięcie sytuacji,

w których wzrost dochodu przy podjęciu zatrudnienia jest nieznaczny w porównaniu do zasiłku i nieproporcjonalny do nakładów związanych z zatrudnieniem (praca, koszty transportu itd.). Możliwość zawieszenia części zasiłku lub renty (Dania, Szwecja, Wielka Brytania) motywują do podjęcia legalnego zatrudnienia.

Statystyki

Poradnictwo i pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia

Kraj

Nazwa programu

Liczba uczestników

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)[31]

Rok

Belgia

Specjalna ocena

Brak danych

0,62

 

1998

Belgia

Drogi do pracy

b.d.

0,82

 

1998

Dania

Konsultanci ds. niepełnosprawności

b.d.

b.d.

   

Niemcy

Intensywne doradztwo dla pracowników i pracodawców

b.d.

b.d.

 

1998

Hiszpania

Prywatne usługi w zakresie zatrudnienia

b.d.

b.d.

   

Hiszpania

Zatrudnienie wspomagane

b.d.

b.d.

   

Francja

Sieć CAP-Emploi

b.d.

43,44

0.03

2000

Irlandia

Grant na osobistego lektora

b.d.

b.d.

   

Irlandia

Grant na tłumacza podczas rozmowy kwalifikacyjnej

b.d.

b.d.

   

Portugalia

OED Lizbona

b.d.

0,13

 

1998

Portugalia

Poradnictwo zawodowe i ocena

b.d.

0,04

 

1998

Wielka Brytania

Nowa Umowa dla Osób Niepełnosprawnych

b.d.

2,71

 

2000–2001

Rehabilitacja zawodowa

Kraj

Nazwa

Uczestnicy

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)

Rok

Austria

Bonus na szkolenie zawodowe

1 226

7,41

0,04

1998

Austria

Zasiłek na naukę i praktyki zawodowe

241

0,37

 

1998

Belgia

Szkolenie zawodowe

1 111

21,22

0,09

1998

Dania

Rehabilitacja przedzawodowa

3 235

40,05

0,26

1998

Dania

Rehabilitacja zawodowa

25 606

402,61

2,59

1998

Grecja

Szkolenie zawodowe zapewniane przez OAED

200

2,05

0,02

1998

Grecja

Szkolenie zawodowe zapewniane w ramach PO „Walka z wykluczeniem na rynku pracy”

2 433

6,24

0,06

1998

Hiszpania

Kursy szkolenia zawodowego

319

b.d.

b.d.

1998

Francja

Szkolenie zawodowe dla osób niepełnosprawnych

70 862

63,7

0,05

2000

Finlandia

Utrzymanie zdolności do pracy

6 400

13,40

0,12

1998

Finlandia

Specjalistyczne szkolenie

8 000

6,20

0,52

1998

Finlandia

Inne szkolenia osób niepełnosprawnych

700

22,00

0,19

1998

Finlandia

Inne formy rehabilitacji zawodowej i szkoleń

18 700

13,00

0,11

1998

Irlandia

Szkolenie osób niepełnosprawnych

4 073

39,14

0,51

1998

Irlandia

Program możliwości szkoleniowych

1 060

6,86

0,09

1998

Włochy

Współfinansowane programy rehabilitacji zawodowej

6 744

58,85

0,06

1999

Luksemburg

Doradztwo, szkolenie readaptacja

9

0.08

0,01

1998

Portugalia

Działania we współpracy

13

1,25

0,01

1998

Portugalia

Ośrodki zarządzane przez partnerstwa

106

0,66

0,01

1998

Portugalia

Działania bezpośrednie

223

0,59

0,01

1998

Szwecja

Instytuty Zatrudnienia (AMI)

6 524

59,00

0,28

1998

Wielka Brytania

Rehabilitacja zawodowa

13 900

14,16

0,01

1998–1999

Zatrudnienie dotowane

Kraj

Nazwa

Uczestnicy

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)

Rok

Austria

Zatrudnienie dotowane

2 023

11,26

0,06

1998

Austria

Dotacje na koszt wynagrodzenia

4 515

11,26

0,06

1998

Austria

Bonus za efekty pracy

3 081

7,73

0,04

1998

Belgia

Dotacje na koszt wynagrodzenia

4 168

28,73

0,13

1998

Dania

Program elastycznego zatrudnienia

5 811

77,39

0,50

1999

Dania

Program pracy Skaane

5 475

23,21

0,15

1999

Dania

Świadczenia z tytułu niepełnosprawności

6 253

17,44

0,10

1998

Dania

Program „Lodołamacz”

25

0,01

 

1998/2000

Niemcy

Wsparcie dla pracodawców

19 900

17 807

0,09

1998

Hiszpania

Umowy o pracę na czas nieokreślony dla osób niepełnosprawnych

6 546

130,96

 

1998

Hiszpania

Umowy krótkoterminowe dla osób niepełnosprawnych

3 281

11,31

0,02

1998

Hiszpania

Umowy szkoleniowe dla osób niepełnosprawnych

1 200

b.d.

 

1998

Francja

Zachęcanie do zatrudniania osób niepełnosprawnych

45 000

135,30

0,10

b.d.

Finlandia

Dodatek dla pracujących osób niepełnosprawnych

11 600

26,50

0,23

1998

Irlandia

Program wsparcia zatrudnienia

419

1,60

0,02

1998

Irlandia

Zatrudnienie wspierane

20

b.d.

 

1997

Włochy

Całkowity i częściowy upust roczny dla firm zatrudniających niepełnosprawnych

b.d.

b.d.

   

Włochy

Nominalne zatrudnienie osób niepełnosprawnych zaburzonych psychicznie

b.d.

b.d.

   

Luksemburg

Dotacje na zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych

305

1,87

0,11

1998

Holandia

Dotacje na koszty wynagrodzenia

714

0,68

 

1999

Holandia

Zatrudnienie próbne

1 557

2,14

0,01

1999

Holandia

Dodatek do pensji

493

0,47

 

1999

Holandia

Dodatek do dochodów

10

0,02

 

1999

Szwecja

Praca z dotacją na wynagrodzenie

49 031

606

2,86

1998

Wielka Brytania

Program „Wstęp do pracy”

2 500

1,40

 

2000–2001

Wielka Brytania

Kredyt podatkowy dla osób niepełnosprawnych

27 296

160, 28

0,13

2000–2001

Zatrudnienie chronione

Kraj

Nazwa

Uczestnicy

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)

Rok

Austria

Zakłady integracyjne

b.d.

11,60

0,06

1998

Belgia

Zatrudnienie chronione

17 978

215,31

0,96

1998

Dania

Program zatrudnienia chronionego

2 218

115,05

0,74

1999

Niemcy

Oficjalne zakłady i miejsca pracy chronionej

185 000

b.d.

 

1999

Hiszpania

Specjalne Centra Zatrudnienia

37 529

220,56

0,42

1998

Francja

Zatrudnienie chronione

104 012

1 810,12

1,40

2000

Finlandia

Praca i zatrudnienie chronione

2 600

24,80

0,21

1999

Irlandia

Pilotażowy program zatrudnienia osób niepełnosprawnych

178

1,95

0,03

1998

Irlandia

Program zatrudnienia chronionego

42

b.d.

 

1997

Włochy

Całkowite zwolnienie ze składek dla pracowników z grup szczególnie narażonych w spółdzielniach socjalnych

11 996

38,67

0,04

2000

Włochy

Umowy ze spółdzielniami socjalnymi typu B

b.d.

b.d.

 

2000

Luksemburg

Wsparcie kosztów działania warsztatów pracy chronionej

267

1,50

0,09

1998

Luksemburg

Dotacje na dodatek motywacyjny dla rozpoznanych pracowników niepełnosprawnych w warsztatach

273

0,74

0,05

1998

Holandia

Dotacje w ramach Wet Sociale Werkvoorziening

90 000

1 752,52

4,98

1998

Portugalia

Zatrudnienie chronione

707

2,68

0,03

1998

Szwecja

Samhall

26 878

500

2,36

1998

Szwecja

Publiczne zatrudnienie chronione (OSA)

5 888

75

0,35

1998

Zatrudnienie wspomagane

Kraj

Nazwa

Uczestnicy

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)

Rok

Austria

Dotacje na adaptacje miejsca pracy

258

0,39

 

1998

Belgia

Granty na modyfikacje miejsca pracy

141

0,65

 

1998

Belgia

Zatrudnienie wspomagane

90

0,75

 

2000

Belgia

Granty na mentora w miejscu pracy

43

0,06

 

1999

Dania

Osobiste wsparcie

1 853

7,54

0,05

1998/2000

Dania

Adaptacja miejsc pracy (Publiczny Urząd Pracy)

193

0,24

 

2000

Dania

Adaptacja miejsc pracy (władze lokalne)

117

1,75

0,01

1998

Grecja

Program dotacji dla pracodawców i młodych przedsiębiorców na miejsca pracy dla osób o specjalnych potrzebach

16

0,02

 

1998

Francja

Wsparcie w zatrudnieniu

15 155

43,14

0,03

2000

Finlandia

Zatrudnienie wspomagane

700

3,00

0,03

1999

Finlandia

Adaptacja miejsca pracy

600

1,70

0,01

1998

Irlandia

Grant na adaptację wyposażenia w miejscu pracy

100

0,23

 

1998

Włochy

Wsparcie adaptacji miejsca pracy

b.d.

b.d.

   

Włochy

Wsparcie usuwania barier architektonicznych dla integracji na rynku pracy

b.d.

b.d.

   

Włochy

Wsparcie rozwoju technologii telepracy

b.d.

b.d.

   

Luksemburg

Zwrot kosztów dodatkowych 6 dni urlopu

389

0,21

0,01

1998

Luksemburg

Wsparcie kosztów przygotowania miejsc pracy

4

0,02

 

1998

Holandia

Wsparcie kosztów transportu

3 306

4,54

0,01

1999

Holandia

Wsparcie kosztów komunikacji

135

0,19

 

1999

Portugalia

Zachęty dla zatrudnienia osób niepełnosprawnych

562

2,19

0,02

1998

Portugalia

Urządzenia wspierające

138

0,90

0,01

1998

Szwecja

Zatrudnienie wspomagane

458

5

0,02

1999

Szwecja

Wsparcie na osobistą asystę

790

4,50

0,02

1998

Szwecja

Granty na dostosowanie miejsc pracy

1 163

6,50

0,03

1998

Wielka Brytania

Dostęp do pracy

25 000

52,98

0,04

2000–2001

Programy wsparcia rozpoczynania działalności gospodarczej przez osoby niepełnosprawne

Kraj

Nazwa

Uczestnicy

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)

Rok

Austria

Wsparcie rozpoczęcia działalności gospodarczej

24

0,14

 

1998

Belgia

Granty dla samozatrudnionych

5

0,03

 

1998

Hiszpania

Integracja zawodowa osób niepełnosprawnych poprzez samozatrudnienie

222

0,55

 

1998

Francja

Wsparcie dla nowych przedsiębiorstw

2 058

21,95

0,02

2000

Finlandia

Wsparcie inwestycyjne dla osób niepełnosprawnych

200

0,50

 

1998

Włochy

Umowy z osobami niepełnosprawnymi w wolnych zawodach

b.d.

b.d.

   

Holandia

Kredyt dla rozpoczynających działalność gospodarczą

32

0,29

 

1999

Portugalia

Wsparcie dla osób niepełnosprawnych na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej

87

0,94

0,01

1998

Szwecja

Specjalne wsparcie dla osób niepełnosprawnych rozpoczynających działalność gospodarczą

676

4,60

0,02

1998

Programy o charakterze kompleksowym

Kraj

Nazwa

Uczestnicy

Wydatki (w milionach euro)

Wydatki

(jako ‰ PKB)

Rok

Austria

Dodatek za przekroczenie kwoty i dodatek za szkolenia zawodowe

7 462

8,94

0,05

1998

Austria

Wsparcie w miejscu pracy

2 880

4,22

0,02

1998

Niemcy

Działania na rzecz podjęcia pracy przez osoby niepełnosprawne

916

29,05

0,02

2000

Francja

Departamentalne programy integracji pracowników niepełnosprawnych

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

Irlandia

Sieć pracy

6

0,03

 

2000

Włochy

Docelowe wsparcie zatrudnienia

b.d.

5,37

0,01

2001

Luksemburg

Szkolenia i integracja zawodowa osób niepełnosprawnych

95

2,80

0,17

1998

Holandia

Osobiste

wsparcie

4 733

10,74

0,03

1999

Holandia

Koszty wymiany

1 343

3,29

0,01

1999

Holandia

Koszty naboru

8 049

25,57

0,07

1999

Holandia

Pakiet indywidualny

406

2,94

0,01

1999

Holandia

Wsparcie osobiste

1 779

b.d.

b.d.

1999

Holandia

Wsparcie na szkolenia

8 632

11,85

0,03

1998–1999

Wielka Brytania

Program WORKSTEP

22 900

227,46

0,18

2000–2001




[31] Uwzględnione, tylko jeśli ich wartość przekracza 0.01 ‰ PKB.