Wstęp  
Przedmowa  
Rozdział 1  
Rozdział 2  
Rozdział 3  
Rozdział 4  
Rozdział 5  
Bibliografia  

WSTĘP

Moment, w którym to opracowanie trafi do rąk odbiorców, jest szczególny. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej otwiera wiele możliwości, nie tylko finansowych. Uczestnictwo w programach na rzecz włączenia społecznego, konieczność stosowania zakazu dyskryminacji, między innymi ze względu na niepełnosprawność, to tylko niektóre z nich. Członkostwo w Unii Europejskiej to również obowiązki. Przygotowanie Narodowych Programów w Dziedzinie Zatrudnienia i Przeciwdziałania Społecznemu Wykluczeniu, realizacja celów Strategii Lizbońskiej i Europejskiej Agendy Społecznej, dostosowanie gospodarki do wymogów konkurencji na wspólnym rynku to przykłady zobowiązań, które w największym stopniu są związane z sytuacją osób niepełnosprawnych.

Polski system zatrudniania osób niepełnosprawnych, stworzony na początku lat dziewięćdziesiątych zbankrutował. Rozporządzenie Komisji Europejskiej 2204/2002, które reguluje zasady pomocy państwa, udzielanej przedsiębiorcom na zatrudnianie między innymi osób niepełnosprawnych, oznacza głęboką zmianę dotychczasowego sposobu finansowania zakładów pracy chronionej. Istnieje ryzyko utraty zatrudnienia wielu osób niepełnosprawnych. Brak jest bowiem nowej propozycji.

Nie oznacza to jednak, że jest to nieodwracalna klęska. Moment, w którym niewydolny i nieefektywny system pada, może być szansą na zbudowanie nowego, opartego na innych zasadach i doświadczeniach innych krajów. Nowa polityka zatrudniania osób niepełnosprawnych powinna uwzględniać kontekst polityk Unii Europejskiej, jej efekty będą oceniane przy pomocy strukturalnych wskaźników, tym bardziej że środki wspólnotowe, którymi Polska będzie dysponować, będą znaczne.

Do podjęcia merytorycznej dyskusji na temat przyszłości polityki zatrudnienia, a nawet szerzej: polityki wyrównywania szans osób niepełnosprawnych w Polsce potrzebna jest powszechna wiedza. Łatwiej jest podejmować decyzje, posiadając informacje o ich potencjalnych skutkach. Wiele spośród państw członkowskich „starej” Unii Europejskiej może służyć nam swoimi doświadczeniami. Nie chodzi tutaj o bezkrytyczne naśladowanie, ale o dokonanie świadomego wyboru. Mam nadzieję, że wiedza o politykach zatrudnienia Unii Europejskiej i wybranych państw członkowskich zawarta w tej książce, przyczyni się do budowy systemu wyrównywania szans osób niepełnosprawnych w Polsce.

Część I

ZATRUDNIENIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W POLITYKACH UNII EUROPEJSKIEJ

Ponad 45 milionów mieszkańców Unii Europejskiej to osoby niepełnosprawne. Jest to więcej niż ludność Szwecji, Finlandii, Portugalii, Belgii i Austrii łącznie. To wielka i bardzo zróżnicowana populacja. Elementem jednoczącym tę grupę jest ryzyko narażenia na społeczne wykluczenie i walka o równe szanse. Szacuje się, że 45–65% osób niepełnosprawnych stanowią ludzie w wieku produkcyjnym (15–65 lat). Ponad połowa z nich nie jest zaangażowana w jakąkolwiek działalność ekonomiczną.

W Unii Europejskiej nie istnieje jednolita definicja niepełnosprawności. Dane podawane przez rozmaite źródła istotnie się zatem różnią. Różne są także narodowe polityki wyrównywania szans w poszczególnych krajach.

Wskaźnik poziomu zatrudnienia niepełnosprawnych jest o 20–30% niższy od poziomu zatrudnienia w pozostałej części społeczeństwa. Szczególnie dotyczy to grupy wiekowej 50–64 lat.

W związku z barierami w dostępie do edukacji niepełnosprawni mają zwykle niskie wykształcenie i są zatrudniani często w zawodach, które nie wymagają wysokich kwalifikacji. Konsekwencją tego jest ich niższe wynagrodzenie i dwukrotnie wyższy od średnich krajowych poziom bezrobocia.

1.     Kwestie zatrudnienia i integracji społecznej osób niepełnosprawnych w podstawowych dokumentach Unii Europejskiej

Jeszcze do niedawna w politykach wspólnotowych, które należy odróżniać od polityk poszczególnych państw członkowskich, problematyka niepełnosprawności nie była obecna. Nie było bowiem w Traktacie o Wspólnocie Europejskiej zapisów, które dawałyby prawne podstawy do podejmowania działań w tym zakresie.

W latach 1980–1990 przyjmowano różnego rodzaju rezolucje i deklaracje. Wśród nich należy wskazać na:

Rezolucję Rady Unii Europejskiej z 1981 roku w sprawie integracji społecznej osób niepełnosprawnych na szczeblu wspólnotowym,

Rekomendację Rady z 1986 roku w sprawie zatrudniania osób niepełnosprawnych, Rezolucję Rady z 1990 roku w sprawie integracji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w systemie szkolnym oraz

Rezolucję Rady „Równouprawnienie i możliwości dla osób niepełnosprawnych – Nowa Strategia Wspólnoty”.

Problematyka niepełnosprawności dominowała w programach wspólnotowych takich, jak Helios czy Horizon, bądź była elementem programów dotyczących edukacji (Sokrates, Leonardo da Vinci) i innych.

Przez wiele lat polityka wobec osób niepełnosprawnych była związana z wypłacaniem zasiłków finansowych bądź specjalnymi usługami.

W ostatnich latach dominuje przekonanie, że takie działanie jest niewystarczające i nie prowadzi do integracji i niezależności.

Na szczeblu Wspólnoty określono nowy cel, którym jest identyfikacja i eliminacja wszelkich barier, stanowiących przeszkody w równym dostępie do praw i w pełnym uczestnictwie we wszystkich dziedzinach życia.

Jakkolwiek polityka wyrównywania szans osób niepełnosprawnych pozostaje nadal w domenie poszczególnych państw członkowskich, to od chwili wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego w 1999 roku powstały prawne podstawy zobowiązujące instytucje Wspólnoty do działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Zapis Art. 13 Traktatu zakazuje wszelkiej dyskryminacji i upoważnia Komisję Europejską do przygotowania i przedstawienia Radzie i Parlamentowi projektów konkretnych działań w tym obszarze. Po raz pierwszy „niepełnosprawność” została wprost wymieniona w Traktacie, wraz ze wskazaniem na potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji.Na tej podstawie, w listopadzie 1999 roku Komisja przygotowała projekt dyrektywy w sprawie równego traktowania w zatrudnieniu. Dyrektywa (2000/78) ustanawiająca ogólne ramy w zakresie równouprawnienia w zatrudnieniu została przyjęta 27 listopada 2000 roku (patrz: Aneks I, załącznik I). Zakazuje ona bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji.

Dyskryminacja pośrednia dotyczy sytuacji, kryteriów lub działań, które mimo że są neutralne, stawiają osobę niepełnosprawną w pozycji gorszej od innych.

Pracodawca jest zobowiązany do podjęcia działań w celu usunięcia skutków takich sytuacji.

Zakaz dyskryminacji, który został wprowadzony przez dyrektywę, dotyczy:

– warunków dostępu do zatrudnienia,

– dostępu do wszystkich typów i poziomów szkolenia zawodowego,

– warunków zatrudnienia, w tym wynagrodzeń i zwolnień,

– członkostwa w organizacjach zawodowych.

Pracodawca jest zobowiązany do „rozsądnego dostosowania” miejsca pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Termin wprowadzenia w życie dyrektywy ustalono na 2 grudnia 2003 roku. W szczególnych sytuacjach państwa członkowskie mają prawo do wniosku o 3-letni okres przejściowy.

Współpraca pomiędzy Komisją Europejską a państwami członkowskimi, zapewnienie pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych i włączenie kwestii niepełnosprawności w główny nurt polityk UE to elementy Europejskiej Strategii Wobec Osób Niepełnosprawnych.

Jakkolwiek państwa członkowskie są odpowiedzialne za prowadzenie polityk w zakresie wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, to Komisja Europejska może odegrać istotną rolę. W myśl Strategii, oznacza to:

– wzmocnienie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie niepełnosprawności;

– promocję gromadzenia, wymiany i rozwoju porównywalnych systemów informacyjnych, danych statystycznych i dobrych praktyk;

– wprowadzenie problematyki niepełnosprawności do wszystkich polityk i wspólnotowego procesu legislacyjnego.

Pełne uczestnictwo osób niepełnosprawnych oznacza ich włączenie w planowanie, monitorowanie, ewaluację zmian w politykach UE, udział w programach i wymianę doświadczeń. Partnerem Komisji Europejskiej w tym zakresie jest Europejskie Forum Niepełnosprawności (European Disability Forum) – europejska organizacja pozarządowa skupiająca narodowe organizacje osób niepełnosprawnych.

Komisja Europejska włączyła partnerów społecznych (w rozumieniu prawa wspólnotowego partnerami społecznymi są organizacje pracodawców i pracowników) w działania mające na celu integrację osób niepełnosprawnych na rynkach pracy. Innym przykładem włączenia jest udział osób niepełnosprawnych w realizacji programu EQUAL.

Komisja Europejska bierze pod uwagę aspekt niepełnosprawności przy wszelkich zmianach polityk wspólnotowych. Wydział do Spraw Osób Niepełnosprawnych w Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej jest odpowiedzialny za konsultacje z pozostałymi Dyrekcjami Generalnymi Komisji (Dyrekcje Generalne to „departamenty” Komisji Europejskiej odpowiedzialne za realizację poszczególnych polityk, takich jak na przykład Zatrudnienie, Konkurencja czy Środowisko. Obecnie pracuje 36 Dyrekcji Generalnych).

Kwestia niepełnosprawności jest obecna w Europejskiej Strategii Zatrudnienia.

Strategia ta została przyjęta w trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w Luksemburgu w 1997 roku i zrewidowana w 2003 roku.

Ostatnie zmiany mają na celu zwiększenie ilości nowych miejsc pracy, poprawę jakości zatrudnienia oraz integrację społeczną.

Zawiera ona dekalog wytycznych dla reformy polityki zatrudnienia. Są to:

1) pomoc dla bezrobotnych i biernych zawodowo, zapobieganie długotrwałemu bezrobociu;

2) wzmocnienie zdolności do zatrudniania i poprawa warunków sprzyjających podejmowaniu działalności gospodarczej;

3) promocja umiejętności przystosowania pracowników i przedsiębiorstw do zmian na rynku;

4) wzrost i poprawa inwestowania w zasoby ludzkie;

5) zwiększenie podaży pracy i promocja aktywnego starzenia się;

6) promocja równouprawnienia w dziedzinie zatrudnienia i wynagradzania;

7) przeciwdziałanie dyskryminacji grup będących w niekorzystnym położeniu;

8) poprawa instrumentów finansowych zapewniających odpowiednie wynagrodzenie za pracę;

9) istotna redukcja nielegalnego zatrudnienia;

10) promocja zdolności przemieszczania się związanego z zatrudnieniem.

Komisja zaproponowała również zestaw zadań do realizacji na poziomie wspólnotowym i narodowym. Należą do nich:

- indywidualizacja planów poszukiwania zatrudnienia dla osób pozostających bez pracy poniżej czterech miesięcy (do 2005 roku);

- zapewnienie dla 30% osób długotrwale bezrobotnych, zatrudnienia lub kształcenia (do 2010 roku);

- 15% redukcja wypadków przy pracy (dla sektorów wysokiego ryzyka – 25%);

- osiągnięcie 80% wskaźnika wykształcenia średniego w przedziale wiekowym 25–64 lat (do 2010 roku);

- osiągnięcie 15% wskaźnika udziału dorosłych w kształceniu się (nie niżej niż 10% w państwach członkowskich) (do 2010 roku);

- wzrost nakładów przedsiębiorstw na kształcenie pracowników z 2,3% do 5% (do 2010 roku);

- podwyższenie średniego wieku kończenia aktywności zawodowej z 60 do 65 lat (do 2010 roku);

- likwidacja dysproporcji w wynagradzaniu kobiet i mężczyzn (do 2010 roku);

- zapewnienie opieki instytucjonalnej (żłobki, przedszkola) dla 33% dzieci w wieku 0–3 lat i dla 90% dzieci w przedziale od 3 lat do osiągnięcia wieku szkolnego (do 2010 roku);

- redukcja wskaźnika liczby młodzieży kończącej przedwcześnie edukację;

- 50% redukcja różnic w stopie bezrobocia dla grup szczególnego ryzyka;

- 50% redukcja różnic we wskaźniku zatrudnienia obywateli UE i obywateli spoza UE (do 2010 roku);

- zapewnienie dostępu do informacji o wolnych miejscach pracy dla wszystkich zainteresowanych (do 2005 roku).

Zadania dla państw członkowskich to:

- zapewnienie kształcenia w dziedzinie działalności gospodarczej;

- redukcja przeszkód utrudniających rozpoczynanie działalności gospodarczej;

- zwiększenie inwestowania w zasoby ludzkie;

- zmniejszenie obciążeń podatkowych dla najniżej zarabiających;

- przeciwdziałanie nielegalnemu zatrudnieniu.

W ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia opracowywane są dokumenty stanowiące wyznacznik działań państw członkowskich w dziedzinie zatrudnienia. Są to:

-        Wytyczne w Sprawie Zatrudnienia,

-        Wspólny Raport w Sprawie Zatrudnienia,

-        Rekomendacje dla Państw Członkowskich.

Wytyczne w Sprawie Zatrudnienia to dokument przygotowywany przez Komisję Europejską i uchwalany przez Radę Unii Europejskiej. Określa cele i kierunki działań państw członkowskich w dziedzinie zatrudnienia. Dokument, uchwalony 22 lipca 2003 roku, precyzuje trzy zasadnicze cele i zawiera dziesięć wspomnianych wyżej wytycznych (przykazań dla reformy systemu zatrudnienia).

Cele wskazane w Wytycznych to:

– pełne zatrudnienie;

– poprawa jakości i wydajności pracy;

– wzmocnienie spójności i włączenia społecznego.

Największe znaczenie dla osób niepełnosprawnych mają dwie Wytyczne:

Wytyczna 1.: Aktywne i zapobiegawcze środki skierowane do bezrobotnych i nieaktywnych

W ramach tej Wytycznej państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia każdej osobie bezrobotnej nowego startu (szkolenia, praktyki, zatrudnienia lub innych) w okresie 6 (młodzież) lub 12 (dorośli) miesięcy od utraty pracy. Specjalną uwagę należy skierować na „osoby napotykające szczególne trudności na rynku pracy”.

Wytyczna 7.: Promocja integracji i przeciwdziałanie dyskryminacji na rynku pracy

Na podstawie Wytycznych państwa członkowskie przedstawiają Narodowe Plany Działań w Dziedzinie Zatrudnienia. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej mamy również obowiązek opracowania takiego planu. Warto zadbać o to, aby kwestia zatrudnienia osób niepełnosprawnych znalazła w nim odpowiednie miejsce.

Narodowy Plan Działań nie jest tylko deklaracją. Komisja Europejska ocenia jego realizację, a wyniki tej oceny zawarte zostają we Wspólnym Raporcie w Sprawie Zatrudnienia (patrz: Załącznik 2).

Na podstawie tego raportu powstają Rekomendacje dla każdego z państw członkowskich.

Często zawierają one krytyczne uwagi i konkretne zalecenia do wykonania.

Unia Europejska, w swym składzie 15 „starych” państw członkowskich, postrzegana była powszechnie jako obszar dostatku, stabilności i bezpieczeństwa. Nie ominęły jej jednak poważne zagrożenia i problemy, które, nierozwiązane, mogą stać się zarzewiem kryzysu.

Państwo opiekuńcze, które z dumą określane jest jako fundament europejskiego modelu społecznego, wiąże się z wysokimi kosztami finansowymi. Ogromne nakłady, ponoszone w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu zabezpieczenia społecznego, nie przynoszą spodziewanych rezultatów w postaci pełnego zatrudnienia, powszechnego dostępu do usług zdrowotnych, spójności społecznej.

Utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia, starzenie się społeczeństwa, rosnące zapotrzebowanie na drogie usługi medyczne powodują, że system zabezpieczenia społecznego staje się powoli niewydolny. Zaledwie 60% ludności w wieku produkcyjnym pracuje zawodowo, wcześniejsze emerytury i świadczenia społeczne wymagają coraz większych nakładów. Zmiana proporcji pomiędzy liczbą zatrudnionych (płacących m.in. podatki i składki emerytalne) a liczbą emerytów i świadczeniobiorców może być w perspektywie 10 lat przyczyną załamania się systemów emerytalnych. Ocenia się, że same tylko Niemcy potrzebują ponad 3 mln nowych pracowników rocznie dla podtrzymania obecnej proporcji.

Gospodarka europejska, oparta na tradycyjnych technologiach, obciążona wysokimi kosztami pracy przegrywa w konfrontacji ze Stanami Zjednoczonymi i Japonią, w których wskaźnik zatrudnienia przekracza 70%, a poziom bezrobocia wynosi zaledwie 4%.

Przeznaczając znaczne kwoty (średnio 28% PKB na wydatki socjalne), zapewniono osłony i gwarancje dochodowe dla najuboższej części społeczeństwa. Nie osiągnięto jednak efektu w postaci aktywnego wychodzenia ze sfery zależności od zasiłków z pomocy społecznej.

Powiększający się obszar wykluczenia społecznego, marginalizacji związanej z brakiem wykształcenia, długotrwałym bezrobociem i przestępczością jest jednym z najczęściej sygnalizowanych problemów społecznych UE.

Nowe wyzwania dla gospodarki niesie globalizacja, zastosowanie nowych technologii, w tym szczególnie związanych z informatyką. Pojawiające się nowe zawody, uelastycznienie form zatrudnienia, praca na odległość zmieniają tradycyjne relacje pracownik–pracodawca, wymagając ewolucji tradycyjnych form dialogu społecznego. Rewolucji gospodarczej musi towarzyszyć modernizacja systemów zabezpieczenia społecznego. Jest to warunek osiągnięcia stabilnego rozwoju gospodarczego, a jednocześnie społecznej spójności.

W kontekście omawianych zagrożeń i wyzwań Unia Europejska stanęła przed potrzebą stworzenia wieloletniej strategii.

Taką strategię, na lata 2000–2010 przyjęła Rada Europejska na posiedzeniu szefów państw i rządów w marcu 2000 roku w Lizbonie. Dokument ten nosi nazwę Strategia Lizbońska.

Poniżej zamieszczamy omówienie najważniejszych ze względu na problematykę zatrudnienia elementów Strategii Lizbońskiej

Nadzwyczajne Posiedzenie Rady Europejskiej w Lizbonie – konkluzje

Rada Europejska w trakcie nadzwyczajnego posiedzenia w dniach 23–24 marca 2000 roku w Lizbonie uzgodniła, że nowym, strategicznym celem Unii Europejskiej na najbliższe dziesięć lat jest wypracowanie najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na świecie opartej na wiedzy, która może utrzymywać tempo wzrostu wraz z tworzeniem większej liczby kwalifikowanych miejsc pracy i zapewniać jednocześnie spójność społeczną.

Osiągnięcie tego celu wymaga zastosowania generalnej strategii skierowanej na:

– przygotowanie przekształceń w kierunku gospodarki opartej na wiedzy;

– promocję reform gospodarczych w dziedzinie konkurencji i innowacyjności;

– modernizację europejskiego modelu społecznego poprzez inwestowanie w ludzi i przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu;

– utrzymanie dobrych wskaźników ekonomicznych szczególnie tempa wzrostu gospodar-

czego) na poziomie przynajmniej 3%, poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki makroekonomicznej.

Strategia powinna w założeniu umożliwić osiągnięcie stanu pełnego zatrudnienia i wzmocnić spójność regionalną w UE.

W celu osiągnięcia zamierzeń określonych w strategii została zastosowana nowa polityka, oparta na dwóch głównych filarach:

- silnej pozycji Rady Europejskiej w koordynacji, monitorowaniu postępu w osiąganiu zamierzonych celów. Rada, która składa się z szefów państw i rządów, spotyka się każdej wiosny, aby zapewnić właściwe tempo zmian,

– stałej, otwartej wymianie informacji na temat doświadczeń poszczególnych krajów.

Instrumentami tej polityki są wytyczne dla krajów członkowskich, wraz z terminami realizacji zadań, oraz jakościowe i ilościowe wskaźniki pozwalające na monitorowanie i ocenę podejmowanych działań.

W dokumencie końcowym Rada przyjęła pakiet konkretnych działań, związanych z poszczególnymi celami strategicznymi.

1) SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE DLA WSZYSTKICH

W celu wykorzystania możliwości związanych z nowymi technologiami informatycznymi Rada i Komisja zostały zobowiązane do przygotowania programu pod nazwą e-Europe Action Plan, opartego tak na inicjatywach państw członkowskich, jak na przygotowanej przez Komisję Strategii zatrudniania w społeczeństwie informacyjnym.

Każdy obywatel powinien zostać wyposażony w umiejętności niezbędne do życia i pracy w społeczeństwie informacyjnym. Jednocześnie należy zapobiegać niebezpieczeństwu izolacji i wykluczenia związanego z korzystaniem z technologii informacyjnych.

Stwierdzono, że szczególną uwagę należy przywiązywać do problemów osób niepełnosprawnych. Technologie informacyjne powinny służyć rozwojowi lokalnemu i regionalnemu, ochronie środowiska i zachowaniu różnic kulturowych, a także umożliwiać dostęp do informacji o działaniach podejmowanych przez administrację publiczną.

-  

2) USTANOWIENIE EUROPEJSKIEGO OBSZARU BADAŃ I INNOWACJI

-   Unia Europejska, uznając istotne znaczenie badań i rozwoju dla gospodarki, zatrudnienia i spójności społecznej, powinna realizować cele, zawarte w komunikacie Komisji „W kierunku Europejskiego Obszaru Badawczego” (Towards a European Research Area). Badania na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym, muszą być lepiej zintegrowane i koordynowane.

-   Rada Europejska wezwała do:

-   połączenia w sieć (na zasadzie dobrowolności) narodowych programów badawczych;

-   opracowania w 2001 roku mapy europejskich programów badawczych;

-   utworzenia do końca 2001 roku transeuropejskiej sieci elektronicznej komunikacji naukowej, łączącej instytuty badawcze, uniwersytety, biblioteki, i w dalszej kolejności szkoły;

-   likwidacji do końca 2002 roku przeszkód w swobodnym przemieszczaniu się naukowców i stworzenia atrakcyjnych warunków umożliwiających zatrzymanie talentów w Europie;

-   wprowadzenia do końca 2001 roku instytucji Patentu Wspólnotowego.

3) STWORZENIE WARUNKÓW SPRZYJAJĄCYCH POWSTAWANIU I ROZWOJOWI PRZEDSIĘWZIĘĆ INNOWACYJNYCH, ZWŁASZCZA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Rada Europejska uznała, że w tym obszarze powinna być wprowadzona nowa metoda koordynacji. W związku z tym:

– zostanie opracowana lista kryteriów oceny dotyczących czasu potrzebnego dla założenia przedsiębiorstwa, kosztów, ryzyka kapitałowego, ilości nowych przedsięwzięć, możliwości edukacyjnych;

– zostanie wprowadzona Europejska Karta dla małych spółek;

– zostanie opracowany raport dotyczący wykorzystania funduszy strukturalnych w celu skoncentrowania ich wsparcia na tworzeniu firm stosujących nowoczesne technologie i mikroprzedsiębiorstw.

4) REFORMY GOSPODARCZE MAJĄCE NA CELU PEŁNE FUNKCJONOWANIE RYNKU WEWNĘTRZNEGO

W celu dokończenia procesu liberalizacji w obszarze wspólnego rynku zadeklarowano podjęcie następujących działań:

­ likwidację barier w sektorze usług;

– liberalizację w dziedzinach gazu, energii elektrycznej, transportu i usług pocztowych. Postęp w tym zakresie będzie przedmiotem oceny na corocznych, wiosennych sesjach Rady Europejskiej;

– zakończenie prac nad procedurą zamówień publicznych, w szczególności w celu zapewnienia dostępu do nich małym i średnim przedsiębiorstwom;

– zapewnienie dostępu on-line do zamówień rządowych i wspólnotowych;

– uproszczenie procedur administracyjnych;

– promocja swobody konkurencji, m.in. poprzez redukcję pomocy państwa.

5) SKUTECZNOŚĆ I INTEGRACJA RYNKÓW FINANSOWYCH

W celu uzupełnienia luk w obszarze wewnętrznego rynku usług finansowych zostaną podjęte następujące kroki:

– Plan Działań w Dziedzinie Usług Finansowych zostanie wprowadzony w 2005 roku. Będzie on zawierał instrumenty zapewniające dostęp do kapitału inwestycyjnego m.in. dla małych i średnich przedsiębiorstw, eliminację ograniczeń inwestycyjnych w funduszach emerytalnych, większą przejrzystość i możliwości porównawcze dotyczące spółek;

­ zostanie opracowany Plan Działań w Obszarze Ryzyka Kapitałowego;

­ uzgodniony zostanie „pakiet podatkowy”.

6) KOORDYNACJA POLITYK MAKROEKONOMICZNYCH. KONSOLIDACJA POLITYK FISKALNYCH. JAKOŚĆ FINANSÓW PUBLICZNYCH

Dokonana zostanie ocena udziału finansów publicznych w procesie wzrostu gospodarczego i w zatrudnieniu. Na tej podstawie zostaną podjęte konkretne środki w celu:

– złagodzenia presji podatkowej obciążającej koszty pracy;

– skierowania wydatków publicznych na wsparcie badań i rozwoju, w szczególności zasobów ludzkich;

– zapewnienia długoterminowej stabilności finansów publicznych, szczególnie w kontekście procesu starzenia się społeczeństwa.

PRZEBUDOWA EUROPEJSKIEGO MODELU SPOŁECZNEGO POPRZEZ INWESTOWANIE W LUDZI I TWORZENIE AKTYWNEGO PAŃSTWA OPIEKUŃCZEGO

1) KSZTAŁCENIE I SZKOLENIE W ZAKRESIE ŻYCIA I PRACY W SPOŁECZEŃSTWIE WIEDZY

Europejski system edukacji musi podlegać przekształceniom. Dotyczy to zwłaszcza rozwoju lokalnych ośrodków szkoleniowych, promocji nowych umiejętności, szczególnie w zakresie technologii informacyjnych, większej przejrzystości kwalifikacji. W tym celu Rada wezwała państwa członkowskie do:

– zwiększenia rocznych nakładów przeznaczanych na rozwój zasobów ludzkich;

– zmniejszenia do 2010 roku o połowę liczby osób w wieku 18–24 lat, których edukacja kończy się na poziomie gimnazjum;

– tworzenia lokalnych ośrodków szkoleniowych, związanych ze szkołami, instytucjami naukowymi i firmami, z dostępem do Internetu;

– określenia ram dla uzyskiwania nowych, podstawowych umiejętności w zakresie technologii informacyjnych, przedsiębiorczości, języków obcych, umiejętności społecznych. Zostanie ustanowiony europejski dyplom dla podstawowych umiejętności stosowania technologii informacyjnych;

– ułatwienie swobody przemieszczania się studentów i nauczycieli, m.in. poprzez likwidację przeszkód we wzajemnym uznawaniu dyplomów i kwalifikacji.

2) NOWE, KWALIFIKOWANE MIEJSCA PRACY. ROZWÓJ AKTYWNEJ POLITYKI ZATRUDNIENIA

W tym kontekście prace Rady i Komisji dotyczą czterech kluczowych obszarów:

– poprawy zdolności zatrudniania i redukcji dysproporcji w kwalifikacjach;

– nadania priorytetu kształceniu ustawicznemu;

– wzrost zatrudnienia w sektorze usług;

– zapewnienie równych możliwości dostępu i funkcjonowania na rynku pracy.

3) PRZEBUDOWA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Rada wezwała Komisję do powołania grupy roboczej na wysokim szczeblu, której celem będzie prognoza ewolucji systemów zabezpieczenia społecznego, w szczególności w kontekście funkcjonowania ubezpieczeń emerytalnych do roku 2020 lub dłużej.

4) PROMOCJA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Zostaną podjęte inicjatywy w celu:

– lepszego zrozumienia kwestii wykluczenia społecznego poprzez kontynuację dialogu i wymianę informacji;

– wykorzystania środków funduszy strukturalnych dla zapewnienia włączenia społecznego poprzez zatrudnienie, edukację, politykę ochrony zdrowia i mieszkalnictwa;

– wsparcia działań skierowanych do mniejszości narodowych, dzieci, osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych.

W celu sprawnego wdrażania powyższej strategii Komisja została zobowiązana do przedstawiania Radzie Europejskiej syntetycznych raportów, opartych na analizie strukturalnych wskaźników w dziedzinie zatrudnienia, innowacyjności, reform gospodarczych i spójności społecznej.

Raporty są przedmiotem dyskusji na corocznych, wiosennych sesjach Rady Europejskiej, poświęconych problematyce gospodarczej i społecznej.

Sprawne wdrożenie strategii wymaga nowej metody koordynacji. Wiąże się ona z:

– ustalaniem wytycznych dla Unii Europejskiej wraz ze specyficznymi harmonogramami realizacji celów krótko-, średnio- i długoterminowych;

– określeniem precyzyjnych wskaźników i kryteriów oceny w poszczególnych sektorach;

– przełożeniem wspólnotowych wytycznych na polityki narodowe i regionalne;

–monitorowaniem i oceną.

W proces opracowywania kryteriów i wskaźników zostaną włączeni partnerzy społeczni, w tym organizacje pozarządowe.

Rada zaproponowała, aby Europejski Bank Inwestycyjny przeznaczył miliard euro na wspólne operacje kapitałowe dla małych i średnich przedsiębiorstw, a ponadto zaprogramował zaangażowanie 12–15 miliardów euro w priorytetowych obszarach w latach 2000–2003.

Szczyt w Lizbonie stanowił zapowiedź znaczącej reakcji Unii Europejskiej na zmiany związane z wyzwaniami światowej rewolucji informacyjnej. Szefowie rządów państw członkowskich potwierdzili poziom zbieżności strategicznych celów gospodarczych.

Znakomite przygotowanie przez prezydencję1 portugalską dokumentu programowego, a także debata nad nim (dwumiesięczna otwarta dyskusja, ponad tysiąc stron wkładu poszczególnych uczestników) dały poczucie współautorstwa i umożliwiły dopracowanie gotowych do przyjęcia konkluzji. Nie był zaskoczeniem sprawny przebieg i jednomyślność szczytu. Liderzy Unii Europejskiej wyrazili w Lizbonie przekonanie, że nowa strategia pozwoli na zwiększenie poziomu zatrudnienia z 61% do 70% do 2010 roku oraz zapewni 60% wskaźnik zatrudnienia kobiet. Premier Wielkiej Brytanii, Tony Blair stwierdził, że realistyczne jest utworzenie w najbliższej dekadzie 20 milionów nowych miejsc pracy.

Jakkolwiek wysoki poziom jednomyślności osiągnięto przy uchwaleniu strategii, niektórzy liderzy zachowywali pewien dystans wobec kwestii deregulacji gospodarki. Premier Francji L.Jospin ostrzegał m.in. przed społecznymi skutkami zbyt szybkiej liberalizacji. Generalnie jednak większość uczestników szczytu zgodna była z Kanclerzem Niemiec, G.Schroderem, który stwierdził, że „Lizbona stanowi klarowny sygnał, że z całą powagą traktujemy temat. Jesteśmy przygotowani do wykonania skoku, ze starej struktury tradycyjnej gospodarki do nowych technologii, opartych na informacji i komunikacji”.

Na uwagę zasługuje podkreślana wielokrotnie koordynacyjna rola Rady Europejskiej. Oznacza to przyjęcie przez szefów rządów państw członkowskich zadań związanych z bezpośrednim zarządzaniem. Błędem byłoby jednak przypisywanie Radzie Europejskiej intencji marginalizacji roli Komisji. Kluczowym zadaniem Komisji pozostaje inicjowanie wspólnych polityk i monitorowanie procesu ich wdrażania, ale skuteczność tych działań ma być w przyszłości wzmocniona poprzez polityczne zaplecze szefów rządów.

Tworzenie nowych kwalifikowanych miejsc pracy, szczególnie w sektorze usług i małych oraz średnich przedsiębiorstw, jest głównym celem strategii. Po raz pierwszy w Lizbonie zwrócono uwagę na możliwości zatrudnienia w trzecim sektorze (organizacje pozarządowe).

Analiza konkluzji szczytu w Lizbonie wskazuje na pewne różnice pomiędzy gospodarczymi a społecznymi instrumentami strategii. Zamierzenia w sferze gospodarki i edukacji zostały precyzyjnie określone i opatrzone harmonogramem realizacji. Przebudowa europejskiego modelu społecznego pozostała w sferze zapowiedzi działań, które powinny być podjęte.

Z przyczyn najwyraźniej politycznych nie podjęto w sposób bardziej konkretny oceny przeszkód w rozwoju przedsiębiorczości i tworzeniu nowych miejsc pracy. Dotyczy to zwłaszcza „socjalnych” obciążeń zwiększających koszty pracy, elastyczności czasu i form zatrudnienia. Nie podjęto również decyzji (poza deklaracją zwołania zespołu roboczego na wysokim szczeblu) w sprawie systemów emerytalnych, których wydolność w kontekście starzenia się społeczeństwa stanowi bardzo poważny problem.

Podsumowanie stanu realizacji Strategii Lizbońskiej po czterech latach zawiera raport Komisji Europejskiej, przygotowany na wiosenny szczyt UE 2004.

Generalnym wnioskiem jest niewystarczające wdrożenie ustaleń z Lizbony do polityk narodowych państw członkowskich. Opóźnienia w tym zakresie grożą dalszym spadkiem wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, pogłębieniem dysproporcji w edukacji, badaniach i rozwoju. Komisja Europejska wskazała na trzy najistotniejsze obszary opóźnień:

– wiedza i sieci informacyjne;

– konkurencja w przemyśle i usługach;

– aktywne starzenie się.

Poprawa sytuacji w tych obszarach jest priorytetem dla UE na 2004 rok.

Dotychczas Unia Europejska była oparta na wspólnotach gospodarczych, pozostawiając politykę społeczną w gestii państw członkowskich. Ostatnie tendencje do większej konsolidacji, których wyrazem są chociażby unia monetarna oraz wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, pokazują mechanizm wprowadzania do kompetencji wspólnotowych coraz to nowych obszarów. Polityka społeczna nie będzie tu wyjątkiem. W Lizbonie uzgodniono nową metodę otwartej koordynacji, która jest swego rodzaju dynamicznym instrumentem zarządzania Unią Europejską. Daje ona możliwość kształtowania polityki wspólnotowej w obszarach, w których dotychczas było to ograniczone.

Elementami otwartej metody koordynacji są:

– ustalanie wspólnotowych wytycznych wraz z harmonogramem osiągania poszczególnych celów;

– opracowywanie wskaźników, które pozwalają na ocenę skuteczności działań;

– wdrażanie wytycznych do każdej polityki narodowej i regionalnej;

– monitorowanie i ocena działań podejmowanych przez państwa członkowskie.

Zgodnie z zaleceniami zawartymi w Strategii Lizbońskiej prezydencja Francuska przedstawiła stworzony na podstawie projektu Komisji z 28 czerwca 2000 roku dokument Europejska Agenda Społeczna. Propozycje zawarte w Agendzie przekładają strategiczne cele określone w trakcie szczytu w Lizbonie na konkretne działania.

Europejski Model Społeczny musi sprostać wyzwaniom związanym przede wszystkim z bezrobociem, wykluczeniem społecznym, starzeniem się społeczeństwa, dysproporcjami pomiędzy regionami, globalizacją i rozwijającym się społeczeństwem informacyjnym. Poważną próbą dla spójności społecznej i gospodarczej jest proces rozszerzenia UE. Agenda ma zapewnić możliwość sprostania tym wyzwaniom.

Specyficzne działania wynikające z Agendy –

zwiększenie liczby kwalifikowanych miejsc pracy:

-        wzrost aktywnego zatrudnienia poprzez poprawę polityki na rzecz pogodzenia obowiązków rodzinnych z pracą zawodową;

-        zwiększenie dostępu do zatrudnienia dla niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych, osób starszych i mniejszości narodowych;

-        wzmocnienie i kontynuacja strategii zatrudniania;

-        poprawa warunków zatrudnienia;

-        przeciwdziałanie długotrwałemu bezrobociu poprzez wczesną identyfikację problemu i poprawę zdolności do zatrudniania;

-        poprawa dostępu do kształcenia i szkolenia ustawicznego;

-        zwiększenie mobilności obywateli UE poprzez likwidację barier ograniczających przemieszczanie się studentów, nauczycieli, uznawanie kwalifikacji, poprawę dyrektyw dotyczących prawa do osiedlania się;

równowaga pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem na rynku pracy:

-        włączenie pracowników w proces zarządzania poprzez informacje i konsultacje;

-        wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw;

-        współpraca pomiędzy instytucjami inspekcji pracy;

-        ustanowienie Europejskiego Centrum Monitorowania Zmian;

-        wzmocnienie dialogu makroekonomicznego;

-        uzupełnienie legislacji dotyczącej czasu pracy;

walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym:

-        wprowadzenie narodowych, 2-letnich programów walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym;

-        zapewnienie minimalnego dochodu gwarantowanego i ocena postępu w tym zakresie;

-        wzmocnienie polityki antydyskryminacyjnej;

modernizacja zabezpieczenia społecznego:

-        kontynuacja współpracy pomiędzy państwami członkowskimi w celu podtrzymania stabilności systemów zabezpieczenia społecznego ;

-        analiza zdolności utrzymania poziomu świadczeń i usług zdrowotnych;

promocja równouprawnienia:

-        wzmocnienie udziału kobiet w procesie decyzyjnym;

-        ustanowienie Europejskiego Instytutu Równouprawnienia;

-        promocja równości w warunkach płacowych;

wzmocnienie aspektów polityki społecznej w kontekście rozszerzenia UE i polityki zagranicznej:

-        organizacja regularnej wymiany informacji i poglądów na temat wszystkich aspektów polityki społecznej związanych z rozszerzeniem, przy udziale partnerów społecznych;

-        dostarczenie pomocy dla krajów kandydujących, aby mogły osiągnąć cele zawarte w Europejskiej Strategii Zatrudnienia, szczególnie w kwestii walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym;

-        wzmocnienie roli dialogu społecznego na poziomie narodowym;

-        współpraca z organizacjami pozarządowymi w krajach kandydujących;

-        integracja międzynarodowych celów polityki społecznej;

-        wzmocnienie społecznego wymiaru we współpracy międzynarodowej.

 

W roku 2003 dokonano średniookresowego przeglądu stanu realizacji Europejskiej Agendy Społecznej. Komisja Europejska wskazała między innymi na nową sytuację ekonomiczną UE – zahamowanie wzrostu gospodarczego.

Stwierdzono, że brak jednolitych danych w poszczególnych państwach członkowskich znacznie utrudnia monitorowanie sytuacji społecznej.

Postulaty na przyszłość to:

-        zwiększenie roli otwartej metody koordynacji;

-        szczególne zwrócenie uwagi na stosunki przemysłowe;

-        promocja aktywnych polityk rynków pracy, badania, edukacja;

-        inwestowanie w standardy pracy;

-        inwestowanie w aktywne polityki włączenia i równouprawnienia;

-        inwestowanie w partnerstwo społeczne;

-        poprawa zarządzania na każdym szczeblu;

-        konsolidacja wspólnotowego prawodawstwa socjalnego;

-        konsolidacja wspólnego rynku.

Europejska Agenda Społeczna przewidziana była na lata 2001–2005. W 2005 r. nastąpi podsumowanie jej realizacji. Można oczekiwać, że zostanie przyjęta nowa edycja EAS, w której dominujące znaczenie będzie miało zastosowanie otwartej metody koordynacji w systemach ubezpieczeń emerytalnych i ochronie zdrowia.

Kwestia wykluczenia społecznego pojawia się w wielu politykach i programach Unii Europejskiej. Artykuły 136 i 137 Traktatu Amsterdamskiego, który wszedł w życie w 1999 roku, wprowadzają przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu do listy celów Europejskiej Polityki Społecznej.

W części Strategii Lizbońskiej, poświęconej modernizacji Europejskiego Modelu Społecznego, zawarto zapisy dotyczące promocji włączenia społecznego.

Komisja została zobowiązana do przygotowania planu wspólnych, skoordynowanych działań w tym zakresie. Zadeklarowano podjęcie inicjatyw w celu:

- lepszego zrozumienia kwestii wykluczenia społecznego poprzez kontynuację dialogu i wymianę informacji;

- wykorzystania środków funduszy strukturalnych dla zapewnienia włączenia społecznego poprzez zatrudnienie, edukację, ochronę zdrowia i mieszkalnictwo;

- wsparcia działań skierowanych wobec mniejszości narodowych, dzieci, osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych.

W trakcie szczytu w Nicei przyjęto cele Wspólnoty w zakresie walki z ubóstwem i społecznym wykluczeniem. Są to:

1) ułatwienie uczestnictwa w zatrudnieniu i dostępie do wszelkich zasobów, praw, dóbr i usług;

2) zapobieganie ryzyku wykluczenia społecznego;

3) pomoc dla najsłabszych (najbardziej narażonych na ryzyko);

4) mobilizacja wszystkich odpowiednich instytucji i organizacji.

Rada postanowiła, począwszy od szczytu w Sztokholmie w marcu 2001 r., każdorazowo przyglądać się implementacji Europejskiej Agendy Społecznej. Wezwała partnerów społecznych do udziału w implementacji i monitorowaniu Agendy, szczególnie podczas dorocznego spotkania odbywającego się przed wiosennym szczytem Rady.

Rada Europejska zaakceptowała cele walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz zaprosiła państwa członkowskie do opracowania narodowych planów walki z ubóstwem na następne dwa lata.

W odpowiedzi na wspólne cele walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym państwa członkowskie przygotowały i przedstawiły w czerwcu 2001 roku Narodowe Plany Działań w tym zakresie. W planach tych zawarte zostały priorytety i programy na czas od lipca 2001 r. do lipca 2003 r.

Konkluzje Rady w Nicei zawierają również zalecenie opracowania listy wspólnych wskaźników społecznego wykluczenia, które mają umożliwić standaryzowaną diagnozę i być miarą postępu w realizacji strategii.

Lista wskaźników została przyjęta w trakcie szczytu w Laeken, w grudniu 2001 r.

Wskaźniki wykluczenia społecznego

Wskaźniki podstawowe:

1) stopa dochodu po transferach z progiem ubóstwa na poziomie 60% średnich dochodów w kraju (z rozbiciem na płeć, wiek, aktywność zawodową, typ gospodarstwa domowego i tytuł własności);

2) dystrybucja dochodów;

3) czas pozostawania w sferze niskich dochodów;

4) średnia dochodów w grupie względnego ubóstwa;

5) spójność regionalna;

6) stopa długoterminowego bezrobocia;

7) osoby żyjące w gospodarstwach dotkniętych bezrobociem;

8) osoby kończące edukację na niskim poziomie;

9) przeciętna długość życia;

10) samoocena stanu zdrowia.

Wskaźniki drugorzędne:

1) rozproszenie wokół progu ubóstwa;

2) poziom ubóstwa w rozbiciu na lata;

3) poziom ubóstwa przed transferami;

4) współczynnik Giniego (miara nierówności w uzyskiwanych dochodach);

5) czas pozostawania w strefie dochodów poniżej 50% średniej;

6) liczba bezrobotnych powyżej 12 mies. w stosunku do ogólnej liczby bezrobotnych;

7) liczba bezrobotnych powyżej 24 mies. w stosunku do wielkości populacji aktywnej zawodowo.

W trakcie szczytu w Göteborgu Rada zaprosiła kraje kandydujące do wprowadzenia celów UE do swoich polityk narodowych.

W październiku 2001 roku Komisja przedstawiła w formie komunikatu pierwszy Raport w Sprawie Włączenia Społecznego zawierający analizę Narodowych Planów działań.

Raport został przyjęty w trakcie szczytu w Laeken w grudniu 2001 roku.

W grudniu 2001 roku Rada, Parlament i Komisja uzgodniły, że na Wspólnotowy Program Przeciwdziałania Społecznemu Wykluczeniu na lata 2002–2006 zostanie przeznaczona kwota 75 milionów euro.

Celem programu jest wsparcie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu poprzez:

– lepsze zrozumienie zjawiska społecznego wykluczenia i ubóstwa przy wykorzystaniu porównywalnych wskaźników;

– wymianę doświadczeń w zakresie polityk i narodowych planów działania;

– zwiększenie zdolności przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu i promocję innowacyjnego podejścia w tym zakresie.

Kraje kandydujące zostały zaproszone do udziału w tym programie.

Polska postanowiła przystąpić do programu od roku 2002 z własnym wkładem 30 000 euro, a w 2003 roku – 50 000 euro.

W tej sprawie Polska i Komisja Europejska podpisały odpowiednie porozumienie (Memorandum of Understanding).

Elementem przygotowania Polski do akcesji było Wspólne Porozumienie w Sprawie Włączenia Społecznego(Joint Inclusion Memorandum).

Pierwszy Wspólny Raport w Sprawie Społecznego Włączenia (JOINT INCLUSION REPORT) i pierwsza edycja Narodowych Planów Działań w Sprawie Społecznego Włączenia to praktyczny odzew na to, że pomimo relatywnie stabilnej sytuacji ekonomicznej UE w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych aż 18% populacji, to jest 60 milionów osób, żyło poniżej granicy ubóstwa.

Najważniejsze czynniki ryzyka społecznego wykluczenia zostały określone w Narodowych Planach Działań. Należą do nich:

-        bezrobocie, szczególnie długotrwałe;

-        niski dochód;

-        niska jakość zatrudnienia;

-        bezdomność;

-        zły stan zdrowia;

-        imigracja;

-        słabe wykształcenie;

-        dyskryminacja ze względu na płeć i rasę;

-        niepełnosprawność;

-        starość;

-        rozbicie rodziny;

-        uzależnienie od narkotyków i alkoholu;

-        życie w środowisku szczególnego ryzyka.

Zmiany strukturalne w sferze zatrudnienia, globalizacja, nowoczesne technologie, starzenie się społeczeństwa, zmiany w strukturze gospodarstw domowych, to procesy mogące również prowadzić do ryzyka społecznego wykluczenia.

Podstawowe obszary, które podlegają szczególnym wyzwaniom w kontekście społecznego wykluczenia to:

-        zatrudnienie;

-        edukacja;

-        system podatkowy;

-        pomoc społeczna;

-        mieszkalnictwo;

-        ochrona zdrowia.

Państwa członkowskie skoncentrowały się w swoich NPD na diagnozie sytuacji, koordynacji obecnych polityk w aktualnej sytuacji budżetowej, bez długoterminowego szacunku kosztów strategii przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu.

Generalnym przesłaniem jest konieczność lepszej integracji polityk, działań i usług, holistyczne podejście do problemu, przejrzystość i przewidywalność decyzji, odpowiedzialność i skuteczność, promocja partnerstwa i współpracy, wzmocnienie autonomii odbiorców pomocy. Widoczna jest zmiana podejścia z pasywnego uzupełniania dochodu do wsparcia aktywności jednostki w dążeniu do niezależności.

Wspólnotowe cele przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu w NPD

Cel 1. Ułatwienie udziału w zatrudnieniu i dostępu do wszelkich zasobów, dóbr i usług:

-        realizacja Europejskiej Strategii Zatrudnienia;

-        zróżnicowane podejście w zależności od poziomu bezrobocia i grup ryzyka;

-        redukcja kosztów pracy;

-        rozwój zatrudnienia chronionego;

-        decentralizacja i wspieranie zintegrowanych systemów usług na poziomie lokalnym;

-        rozwój wolontariatu;

-        uproszczenie procedur, lepszy dostęp do zamówień publicznych dla organizacji zajmujących się grupami ryzyka;

-        zapewnienie minimalnego dochodu;

-        tworzenie systemów motywujących do podejmowania zatrudnienia (zasiłki, podatki, ulgi, połączenie zasiłków z wynagrodzeniem);

-        poprawa warunków mieszkaniowych;

-        poprawa dostępu do usług zdrowotnych;

-        promocja edukacji zdrowotnej i zapobieganie chorobom;

-        likwidacja barier edukacyjnych dla grup ryzyka (np. niepełnosprawnych);

-        poprawa dostępu do zdobyczy kultury.

Cel 2. Zapobieganie ryzyku społecznego wykluczenia:

-        promocja możliwości technologii informacyjnych;

-        e-edukacja i poprawa dostępu do sieci;

-        dostęp osób niepełnosprawnych do zasobów internetowych;

-        wzmacnianie funkcji rodziny.

Cel 3. Pomoc dla najsłabszych:

-        likwidacja barier uniemożliwiających niezależne życie;

-        promocja integracji osób pozostających w długotrwałym ubóstwie;

-        dostęp niepełnosprawnych do edukacji;

-        poprawa zdolności niepełnosprawnych do zatrudnienia;

-        zapewnienie prawa do niezależnego życia;

-        eliminacja społecznego wykluczenia dzieci.

Cel 4. Mobilizacja wszystkich instytucji i organizacji:

-        włączenie samorządów lokalnych, regionalnych i organizacji pozarządowych;

-        poprawa koordynacji działań;

-        adaptacja usług społecznych do potrzeb osób niepełnosprawnych;

-        promocja dialogu;

-        włączenie sfery biznesu do współodpowiedzialności za rozwiązywanie problemów społecznych.

Unia Europejska sformułowała 10 ZASAD POLITYKI WŁĄCZENIA SPOŁECZNEGO (INTEGRACJI SPOŁECZNEJ), a mianowicie:

a) POMOCNICZOŚĆ

b) HOLISTYCZNE PODEJŚCIE – ten termin oznacza, że konieczne jest całościowe, wielowymiarowe spojrzenie na naturę problemu oraz takież działanie. Nie można na przykład sprowadzać kwestii niepełnosprawności tylko do jej aspektu medycznego. Konieczne jest uwzględnienie aspektu psychologicznego, społecznego i innych czynników mogących mieć znaczenie dla zapobiegania wykluczeniu

c) PRZEJRZYSTOŚĆ I PRZEWIDYWALNOŚĆ

d) USŁUGI PRZYJAZNE DLA KLIENTA

e) SKUTECZNOŚĆ

f) SOLIDARNOŚĆ I PARTNERSTWO

g) ZAPEWNIENIE GODNOŚCI I PRZESTRZEGANIA PRAW CZŁOWIEKA

h) UCZESTNICTWO

i) WZMACNIANIE NIEZALEŻNOŚCI I ROZWOJU OSOBISTEGO

j) USPRAWNIANIE I STABILNOŚĆ.

Pierwsze dwa lata realizacji europejskich działań na rzecz społecznego włączenia zostały ocenione pozytywnie, tak przez Komisję, jak i państwa członkowskie, toteż Rada zwróciła się do państw członkowskich o przygotowanie drugiej generacji NPD w Sprawie Włączenia Społecznego na lipiec 2003 r. Zwrócono się do państw członkowskich dodatkowo o wyznaczenie celów w ich NPD, uwzględnienie czynnika płci oraz podkreślenie specjalnych problemów imigrantów.

Raport dotyczący planów na lata 2003–2005 zwraca uwagę, w kontekście przyszłości polityki włączenia społecznego, na znaczenie współpracy w obszarach polityki gospodarczej i zatrudnienia, a także zastosowanie otwartej metody koordynacji do funduszy emerytalnych. Jednocześnie Komisja Europejska proponuje publikację, poczynając od 2005 roku, Wspólnych Raportów w Sprawie Zabezpieczenia Społecznego oraz Włączenia Społecznego. Nowe państwa członkowskie mają przygotować swoje Narodowe Plany Działań w Sprawie Włączenia Społecznego na okres 2004–2006.

 

2. Zatrudnienie i integracja społeczna osób niepełnosprawnych w innych dokumentach

Programy i Inicjatywy Wspólnotowe

Istotną rolę w polityce Unii Europejskiej odgrywają Programy i Inicjatywy Wspólnotowe.

W ramach samego tylko programu Horizon finansowanych było 1700 projektów.

Obecne programy i inicjatywy, które mają szczególne znaczenie dla osób niepełnosprawnych, to:

– Wspólnotowy Program Przeciwdziałania Społecznemu Wykluczeniu (75 mln euro na lata 2002–2006);

Wspólnotowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji (98,4 mln euro na lata 2001–2006);

– Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL (3 mld euro na lata 2000–2006);

– „Pobudzanie do zatrudnienia” (10 mln euro na rok 2003).

Należy pamiętać, że uczestnictwo w programach wymaga własnego (państwowego, regionalnego, lokalnego lub prywatnego) wkładu finansowego.

Instytucje Europejskie, do których należą: Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów, poza aktami prawnymi przyjmują i publikują komunikaty, rezolucje i rekomendacje.

Dokumenty te mają znaczenie polityczne i informacyjne. Wśród tych, które odnoszą się do osób niepełnosprawnych, należy wymienić:

-        Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych możliwości dla osób niepełnosprawnych (1996);

-        Rezolucja Rady UE w sprawie równouprawnienia osób niepełnosprawnych (1996);

-        Rezolucja Rady UE w sprawie równouprawnienia osób niepełnosprawnych w dziedzinie zatrudnienia (1999);

-        Komunikat Komisji Europejskiej „W stronę Europy wolnej od barier dla osób niepełnosprawnych” (2000);

-        Rezolucja Rady UE w sprawie poprawy dostępu osób niepełnosprawnych do społeczeństwa opartego na wiedzy (2003);

-        Rezolucja Rady UE w sprawie równouprawnienia niepełnosprawnych uczniów i studentów w dostępie do edukacji (2003);

-        Rezolucja Rady UE w sprawie dostępu osób niepełnosprawnych do instytucji i aktywności kulturalnych (2003);

-        Rezolucja Rady UE w sprawie promocji zatrudnienia i integracji społecznej osób niepełnosprawnych (2003).

Również Międzynarodowa Organizacja Pracy i Rada Europy, które nie są instytucjami Unii Europejskiej, publikują dokumenty, które dotyczą osób niepełnosprawnych. Są to.

– Zalecenie MOP nr 99 i 168 w sprawie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (1995);

– Konwencja nr 159 MOP w sprawie rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych;

– Zalecenie nr R(92)6 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie spójnej polityki wobec osób niepełnosprawnych (1992).

W styczniu 2003 r. Komisja Europejska przedstawiła komunikat „W kierunku instrumentu prawnego Narodów Zjednoczonych w sprawie promocji i ochrony praw i godności osób niepełnosprawnych”.Komunikat zawiera stanowisko Komisji Europejskiej w toczącej się w Organizacji Narodów Zjednoczonych debacie na temat konwencji w sprawie osób niepełnosprawnych. Komisja uważa, że taki instrument prawny jest potrzebny, jakkolwiek powinien on raczej scalać istniejące standardy praw człowieka w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, niż wprowadzać nowe uprawnienia. Komisja zapowiada przygotowanie projektu rezolucji Rady Europejskiej w sprawie upoważnienia jej do reprezentowania Unii w negocjacjach na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W grudniu 2000 roku, w trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w Nicei, ogłoszono Kartę Praw Podstawowych. W Art. 21 Karty znajduje się zapis o zakazie wszelkiej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Art. 26 uznaje prawo osoby niepełnosprawnej do korzystania ze środków zapewniających jej niezależność, społeczną i zawodową integrację oraz uczestnictwo w życiu społecznym.

W grudniu 2002 roku Rada UE przyjęła decyzję o ustanowieniu roku 2003 Europejskim Rokiem Osób Niepełnosprawnych. Celem tej decyzji jest promocja równości praw i dążenie do zapewnienia uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym.

Zaproponowana przez Komisję Europejską idea Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych (EYPD) uzyskała aprobatę Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Głównymi organizatorami wydarzeń związanych z obchodami Roku były organizacje pozarządowe, skupiające osoby niepełnosprawne na lokalnym, regionalnym, narodowym i wspólnotowym poziomie. Tysiącom spotkań i dyskusji towarzyszyła kampania medialna sprzyjająca działaniom na rzecz integracji osób niepełnosprawnych. Celem państw członkowskich było przełożenie idei Europejskiego Roku na wymierne rezultaty. Niemcy, Holandia, Austria i Belgia wprowadziły do swoich systemów prawnych zapisy antydyskryminacyjne. Irlandia przyjęła regulacje dotyczące niezależnego życia i edukacji osób niepełnosprawnych. Dania, Szwecja, Finlandia, Portugalia, Grecja i Hiszpania ogłosiły narodowe plany działań na rzecz integracji osób niepełnosprawnych.

Polskie organizacje pozarządowe, jakkolwiek pozbawione jeszcze wtedy wsparcia finansowego UE, znakomicie włączyły się w obchody Europejskiego Roku.

Komisja Europejska przywiązuje wielką wagę do tego, aby rezultaty Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych wykroczyły poza czasowe ramy 2003 r. W tym celu 30 października 2003 r. opublikowano Komunikat KE „Równe szanse dla osób niepełnosprawnych: Europejski Plan Działania”. Przedstawia on program działań, mających na celu dalsze włączanie osób niepełnosprawnych do społeczeństwa i gospodarki, w poszerzonej Unii Europejskiej. Zakłada on:

-        pełne wdrożenie dyrektywy 2000/78 o równouprawnieniu w zatrudnianiu;

-        dalsze wprowadzanie problematyki niepełnosprawności do polityk UE;

zapewnienie dostępu dla wszystkich.

Plan Działań obejmuje lata 2004–2010 i ma charakter kroczący. Oznacza to przyjmowanie krótkookresowych dwuletnich programów, których realizacja będzie oceniana w specjalnych raportach. Pierwszy etap, przewidziany na lata 2004–2005, składa się z czterech elementów. Należą do nich:

-        dostęp i pozostanie w zatrudnieniu;

-        kształcenie ustawiczne wpierające zatrudnienie, rozwój osobisty oraz aktywne uczestnictwo osób niepełnosprawnych;

-        wykorzystanie potencjału nowoczesnych technologii do zapewnienia równości szans i mobilności w gospodarce;

-        zapewnienie dostępu do budynków publicznych.

Plan Działań, opisany w Komunikacie Komisji opisuje następujące elementy:

Problem dostępu do zatrudnienia i pozostania w zatrudnieniu

W ramach EYPD w czerwcu 2003 roku Ministrowie Polityki Społecznej i Zatrudnienia przyjęli rezolucję w sprawie promocji zatrudnienia i społecznej integracji osób niepełnosprawnych. Rezolucja ta wzywa państwa członkowskie, Komisję i partnerów społecznych do dalszego znoszenia barier integracji i udziału osób niepełnosprawnych w rynku pracy, usprawniając równe traktowanie na wszystkich poziomach edukacji i w szkoleniu. Zgodnie z agendą ustaloną w Lizbonie państwa członkowskie powinny odzwierciedlić w swoich politykach zatrudnienia trzy wzajemnie uzupełniające się założenia: pełnego zatrudnienia, jakości i produktywności pracy oraz społecznego włączania. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w nowej Europejskiej Strategii Zatrudnienia polityki zatrudnienia państw członkowskich powinny dążyć do redukcji bezrobocia osób niepełnosprawnych. Ustalając możliwości wykorzystania potencjału niepełnosprawnych na rynku pracy, należy wziąć pod uwagę specyficzną sytuację kobiet niepełnosprawnych oraz osób niepełnosprawnych umysłowo. Różnorodne działania są również podejmowane przez Europejski Fundusz Społeczny oraz w ramach inicjatywy EQUAL (pięć grup tematycznych: Zatrudnienie, Przedsiębiorczość, Przystosowanie, Równe szanse i Poszukujący azylu);

oryg. Asylum seekers). Istnieją również działania skierowane na konkretny rodzaj niepełnosprawności, odpowiadające specjalnym potrzebom. Rozporządzenie KE dotyczące pomocy państwa w zatrudnieniu[1], które zostało przyjęte w 2002 roku, pozwala państwom członkowskim przyznawać środki finansowe na tworzenie nowych miejsc pracy lub zatrudnianie niepełnosprawnych, bez konieczności występowania o zgodę Komisji. Pracodawca jest poza tym zobowiązany dyrektywą 89/654/EEC do odpowiedniego dostosowania miejsca pracy do potrzeb niepełnosprawnych pracowników.

Mając na uwadze to, co zostało przedstawione powyżej, Komisja będzie:

-        wspierała podnoszenie świadomości dotyczącej podstawowej dyrektywy 2000/78/EC;

-        kontrolowała implementację Europejskiej Strategii Zatrudnienia, jak również zachęcała do dalszego rozwoju krajowych statystyk, które pozwolą lepiej monitorować kwestie związane z niepełnosprawnością. Komisja przedstawi dokument oceniający wprowadzanie w życie Europejskiej Strategii Zatrudnienia w punktach dotyczących niepełnosprawnych;

-        zachęcała do działań w ramach inicjatywy EQUAL oraz tych finansowanych przez Europejski Fundusz Społeczny;

-        wspierała dialog społeczny;

-        promowała społeczną odpowiedzialność sektora przedsiębiorstw;

-        dążyła do tego, aby kwestie związane z niepełnosprawnością były zawsze brane pod uwagę w unijnych przedsięwzięciach z zakresu bezpieczeństwa i zdrowia (BHP).

Kształcenie ustawiczne osób niepełnosprawnych

Wykształcenie, zarówno to podstawowe, jak i późniejsze dokształcanie, jest bardzo istotne i decyduje o sukcesie na rynku pracy. Nowoczesne technologie umożliwiają osobom niepełnosprawnym pokonanie barier dostępu do edukacji i szkolenia. Program Komisji e-Learning jest w części skierowany właśnie do osób niepełnosprawnych.

Mając na uwadze ułatwianie dostępu osób niepełnosprawnych do różnych form kształcenia, Komisja będzie:

-        podkreślała potrzeby osób niepełnosprawnych przy tworzeniu i implementacji kolejnego programu e-Learning;

-        rozszerzała informację dostępną w sieci PLOTEUS na temat różnych możliwości kształcenia, uwzględniając potrzeby niepełnosprawnych;

-        oceniała efekty projektów dotyczących niepełnosprawnych w ramach programów Socrates, Leonardo da Vinci i YOUTH.

Wykorzystanie potencjału nowych technologii

W kwestiach związanych z dostępem do nowych technologii działania odbywały się w ramach programu e-Europe 2002. Rada przyjęła rezolucję w sprawie e-dostępu (e-accessibility) w grudniu 2002 roku. Sieć Narodowych Centrów Doskonałości (Network of National Centres of Excellence) oraz standardy określone w ramach zasady „Zaprojektowane dla wszystkich” (Design for all) zapewniają informację na temat dostępności technologii informacyjnych dla osób niepełnosprawnych. Program e-Europe 2005 – Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich” będzie się koncentrował na wyrównywaniu dostępu osób niepełnosprawnych do nowoczesnych internetowych usług publicznych, takich jak e-administracja, e-zdrowie, e-nauka oraz na tworzeniu dynamicznego środowiska e-business. Rozwiązania wykorzystujące nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne umożliwiają osobom niepełnosprawnym pokonanie barier funkcjonalnych udziału w społeczeństwie.

Mając na uwadze to, co zostało przedstawione powyżej, Komisja będzie:

-        nawiązywać dialog dotyczący kwestii dostępu do nowoczesnych technologii na forum międzynarodowym;

-        podejmować działania w ramach programu „e-Europe 2005”;

-        promować zasadę „Zaprojektowane dla wszystkich”;

-        przeznaczać środki na projekt w ramach 6 Programu Badawczego dotyczącego barier dostępu do technologii.

Dostęp do budynków publicznych

Jeżeli projekt i konstrukcja budynku jest zgodna z zasadą „Design for all”, to przynosi to korzyść w postaci dostępności tego budynku dla każdego. Lepszy dostęp do miejsca pracy ułatwi pracownikom niepełnosprawnym aktywny udział w gospodarce i społeczeństwie. Bardzo istotny dla jakości życia i udziału w społeczeństwie jest również łatwy dostęp do infrastruktury związanej z wypoczynkiem i szeroko rozumianą kulturą (rezolucja Rady z 6 maja 2003 roku). W Rezolucji z 21 maja 2002 roku Rada poruszyła temat europejskiej turystyki i wezwała państwa członkowskie i innych partnerów do ułatwiania dostępu osobom niepełnosprawnym do miejsc atrakcyjnych turystycznie. Ważną kwestią jest również łatwy dostęp do transportu publicznego („Biała Księga na temat polityki transportowej na rok 2010: czas decyzji”).

Mając na celu zwiększanie dostępu do budynków publicznych, Komisja będzie:

-        promować zasadę „Zaprojektowane dla wszystkich” w obszarach związanych z projektowaniem budynków i budownictwem;

-        promować kwestie dostępności do budynków w działaniach realizowanych ze środków funduszy strukturalnych na poziomie regionalnym i krajowym;

-        podejmować działania mające ułatwić niepełnosprawnym dostęp do atrakcji turystycznych i transportu publicznego.

Monitorowanie działań

W celu zwiększenia możliwości działania Komisja będzie umacniać swoje struktury, pogłębiać współpracę z państwami członkowskimi oraz z organizacjami międzynarodowymi. Grupa ds. Niepełnosprawności (Commission Disability Inter-Service Group) będzie miała za zadanie wprowadzanie w życie obecnego Planu Działania, jak również monitorowanie działań różnych wydziałów Komisji. Komisja będzie przewodniczyć EU Disability High Level Group skupiającej rządowych ekspertów w sprawach osób niepełnosprawnych. Zadaniem tej grupy będzie tworzenie polityki wobec niepełnosprawnych na poziomie UE.

Istotne będzie również umacnianie współpracy z sektorem pozarządowym, w ramach której Komisja proponuje, aby High Level Group spotykała się co najmniej raz do roku z przedstawicielami osób niepełnosprawnych, takimi jak Europejskie Forum Niepełnosprawności (European Disability Forum), jak również z innymi partnerami, jak na przykład z Platformą Europejskich Społecznych Organizacji Pozarządowych (Platform of European Social NGOs), przedstawicielami rodzin osób niepełnosprawnych, Europejskim Lobby Kobiet (European Women`s Lobby), Europejską Platformą dla Rehabilitacji (European Platform for Rehabilitation). Komisja podkreśla znaczenie uczestnictwa partnerów społecznych w promowaniu równych szans dla osób niepełnosprawnych.

Raport na temat sytuacji osób niepełnosprawnych w Unii Europejskiej

Raport będzie się ukazywał co dwa lata i będzie przedstawiał działania poszerzonej Wspólnoty w promowaniu równości szans dla osób niepełnosprawnych. Komisja planuje opublikować pierwszy taki raport 3 grudnia 2005 roku, w Europejskim Dniu Osób Niepełnosprawnych. Ważne jest polepszenie jakości gromadzonych (porównywalnych) danych, gdyż obecnie brak takich danych uniemożliwia efektywną oceną podejmowanych działań.

Europejski Plan Działania w kwestii Niepełnosprawności jest określony do roku 2010, pierwsza ocena jego efektów zostanie dokonana w roku 2008.

Inicjatywa Komisji Europejskiej – Europejski Plan Działania zasługuje na szczególną uwagę. Jest bowiem próbą przełamania dotychczasowego, deklaratywnego podejścia na rzecz tworzenia konkretnych strategii, których istotnym elementem jest ocena osiąganych rezultatów.

W proces przygotowywania programów, artykułowania potrzeb, jak również monitorowania skutków podjętych działań, poza instytucjami sektora publicznego, włączeni są przedstawiciele pracodawców, związków zawodowych i organizacji pozarządowych. Wśród tych ostatnich szczególną rolę odgrywa Platforma Europejskich Społecznych Organizacji Pozarządowych i Europejskie Forum Niepełnosprawności.

Należy jednak stwierdzić, że jakkolwiek współpraca instytucji europejskich z organizacjami pozarządowymi dotyczy wielu obszarów i związana jest ze znacznymi dotacjami, nie ma ona jednak charakteru systemowego. W strukturze instytucji europejskich, w procesie legislacyjnym przewidziano rolę dla tzw. partnerów społecznych w ramach Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Ciało to, które składa się z trzech grup: pracodawców, pracobiorców i organizacji społecznych, pełni funkcję opiniodawczą. Coraz częściej jednak słychać głosy o kryzysie dialogu społecznego na szczeblu UE, i o konieczności reformy związanej z włączeniem reprezentacji organizacji pozarządowych w proces decyzyjny.

Nie istnieją na szczeblu wspólnotowym specyficzne regulacje dotyczące organizacji pozarządowych działających na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. Dialog i współpraca pomiędzy instytucjami wspólnotowymi a organizacjami pozarządowymi jest w specyficznej fazie tworzenia struktury. W dokumencie Komisja i Organizacje Pozarządowe: Budowanie Mocniejszego Partnerstwa, przygotowanym przez Komisję, pokazany jest zakres finansowego zaangażowania UE w projekty realizowane przez NGO. Miliard euro rocznie przeznaczane jest przez Komisję bezpośrednio do NGO. Z tego 70 mln przeznaczonych jest na programy społeczne, a 50 mln na edukację.

Wymienia się pięć podstawowych obszarów współpracy pomiędzy Komisją a NGO. Są to:

-        wspieranie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym;

-        reprezentacja interesów różnych grup społecznych wobec instytucji UE;

-        udział w kreowaniu polityk;

-        udział w zarządzaniu projektami;

-        udział w procesie integracji europejskiej.

Komisja, wskazując na istniejące, ścisłe relacje z NGO, dostrzega cały szereg problemów, które powinny zostać rozwiązane. Należą do nich:

-        specyfika działania sektorowego NGO, co utrudnia traktowanie tego partnera jako jednorodnego;

-        niedostateczny przepływ informacji do NGO, szczególnie w sprawie procedur i funduszy;

-        różnica w dynamice rozwoju sektora pozarządowego i Komisji;

-        przepisy finansowe Komisji, które nie zawsze pozwalają na spełnienie oczekiwań NGO;

-        brak przejrzystości w relacjach.

W Komunikacie Komisja proponuje szereg działań w celu poprawy jakości dialogu i konsultacji, przejrzystości, przepływu informacji, wzmocnienia roli NGO w kreowaniu polityki na szczeblu UE. Konieczna jest również poprawa systemu przyznawania dotacji w kierunku uproszczenia procedur, przejrzystości i jasnych zasad. Istotną rolę porządkującą spełnia w tej materii wydane w 1998 roku vademecum zarządzania grantami.

Platforma Europejskich Społecznych Organizacji Pozarządowych w odpowiedzi skierowanej na komunikat Komisji, postuluje najważniejsze rozwiązania umożliwiające współpracę pomiędzy Komisją a NGO. Należą do nich:

-        wprowadzenie do Traktatu Europejskiego zapisów stanowiących prawną podstawę dialogu obywatelskiego;

-        konieczność przygotowania przepisów wykonawczych w zakresie dialogu;

-        konieczność oddzielenia dialogu politycznego od aspektów finansowych w relacjach pomiędzy Komisją a NGO;

-        konieczność zapewnienia przejrzystości w procesie dialogu oraz zarządzania UE;

-        konieczność zapewnienia finansowych podstaw działalności europejskich NGO;

-        konieczność zapewnienia długoterminowego, wieloletniego systemu planowania i finansowania NGO;

-        konieczność zmian procedur finansowania w celu wyeliminowania problemów związanych z opóźnieniami w finansowaniu.

Przed Unią Europejską, jak również przed organizacjami pozarządowymi, stoi wielkie wyzwanie zbudowania skutecznej, opartej na jasnych regułach struktury dialogu i współpracy z sektorem pozarządowym. Wydaje się, że będzie to proces długotrwały, niemniej jednak konferencja międzyrządowa, której celem jest przygotowanie reformy instytucjonalnej Unii Europejskiej w związku z procesem rozszerzenia niewątpliwie musi uwzględnić rolę organizacji pozarządowych w procesie kierowania wspólnotą.

W marcu 2002 roku w Madrycie, podczas Europejskiego Kongresu Osób Niepełnosprawnych, w którym uczestniczyło ponad 600 osób z 34 państw, uchwalono Deklarację Madrycką. Oceniając obecną sytuację osób niepełnosprawnych, często dotkniętych ubóstwem, dyskryminacją i społecznym wykluczeniem, Deklaracja wzywa do zapewnienia osobom niepełnosprawnym niezależnego życia w pełnej integracji ze społeczeństwem.

3. Konstytucja Europejska

Kwestia niepełnosprawności, jakkolwiek nadal pozostaje w kompetencjach poszczególnych państw członkowskich, w coraz większym stopniu przenika na poziom Wspólnoty Europejskiej. Edukacja, zatrudnienie i włączenie społeczne będą w najbliższej przyszłości istotnym przedmiotem działań Wspólnoty. Problematyka niepełnosprawności jest również obecna w przyjętej przez rządy Konstytucji Europejskiej. W projekcie Konstytucji znalazły się zapisy o zakazie wszelkiej dyskryminacji, w tym ze względu na niepełnosprawność.

Projekt Traktatu Konstytucyjnego

Artykuł 2: Wartości Unii

Unia jest zbudowana na wartościach poszanowania ludzkiej godności, wolności, demokracji,

równości, państwa prawnego i poszanowania praw człowieka. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności i niedyskryminacji.

Artykuł 3: Cele Unii

1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów.

2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych oraz jednolity rynek z wolną i niezakłóconą konkurencją.

3. Unia działa na rzecz stałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. Unia wspiera postęp naukowo-techniczny.

Zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę

socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw

dziecka.

Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami

Członkowskimi.

Unia szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz zapewnia ochronę i

rozwój dziedzictwa kulturowego Europy.

Artykuł II-21: Niedyskryminacja

1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie

etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub światopogląd, opinie polityczne

lub wszelkie inne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie,

niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

Artykuł II-26: Integracja osób niepełnosprawnych

Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających

zapewnić im niezależność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności.

Artykuł III-8

1. Bez uszczerbku dla innych postanowień Konstytucji i w granicach kompetencji, które

powierza ona Unii, ustawa europejska lub europejska ustawa ramowa Rady Ministrów może

ustanowić środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Rada Ministrów stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

Traktat Konstytucyjny wymaga ratyfikacji przez Państwa Członkowskie.

 

Podsumowując działania Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych w dziedzinie zatrudnienia, można stwierdzić, że podejmowane są one w czterech obszarach:

-przeciwdziałanie dyskryminacji na podstawie Art. 13 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej;

-włączenie problematyki zatrudnienia osób niepełnosprawnych do Europejskiej

Strategii Zatrudnienia;

-włączenie problematyki niepełnosprawności do Strategii Lizbońskiej;

-regulacja warunków pomocy państwa w zatrudnieniu niepełnosprawnych;

-wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych jako element polityki strukturalnej.

Państwa Członkowskie ponoszą odpowiedzialność za realizację wspólnotowych polityk, wdrożenie wymagań wynikających z dyrektyw do swoich porządków prawnych oraz za przestrzeganie rozporządzeń, które stosuje się wprost. Komisja Europejska jest „strażnikiem” traktatów. Oznacza to, że jednym z jej podstawowych zadań jest monitorowanie przestrzegania wspólnotowego prawa przez Państwa Członkowskie oraz podejmowanie odpowiednich działań w przypadku ich naruszenia.

Państwo Członkowskie, które nie realizuje wytycznych Rady (np. w sprawie zatrudnienia) musi się liczyć z konsekwencjami politycznymi. Osiągnięcia Państw Członkowskich są publicznie ogłaszane; w Rekomendacjach udzielane są konkretne wskazówki mające na celu poprawę sytuacji w danej dziedzinie.

W odniesieniu do traktatów, dyrektyw i rozporządzeń, konsekwencje naruszenia są daleko poważniejsze. Komisja Europejska zwraca się do Państwa Członkowskiego o naprawienie istniejącego stanu. W przypadku braku reakcji Komisja może rozpocząć procedurę wniesienia skargi do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Niewykonanie orzeczenia Trybunału może się wiązać z sankcjami wobec Państwa Członkowskiego. W zależności od rodzaju naruszenia mogą to być dotkliwe kary pieniężne, ograniczenie prawa głosu, a nawet zawieszenie niektórych swobód traktatowych..


10. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych w kontekście polityki konkurencji

POMOC PRZYZNAWANA PRZEZ PAŃSTWO

Artykuł 87 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (TWE)

1.     O ile nie pojawi się w tym Traktacie inny zapis, jakakolwiek pomoc przyznana przez Kraj Członkowski lub pochodząca ze środków państwowych, która w jakikolwiek sposób zakłóca lub zagraża zakłóceniem konkurencji poprzez faworyzowanie niektórych przedsięwzięć lub produkcję pewnych towarów, niekorzystnie wpływając na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi, zostanie uznana za niezgodną ze wspólnym rynkiem.

2.     Następujące działania są uznane za zgodne z jednolitym rynkiem:

a)    Pomoc o charakterze społecznym, udzielana indywidualnym konsumentom, pod warunkiem, iż taka pomoc nie dyskryminuje określonych produktów ze względu na ich miejsce pochodzenia.

b)    Pomoc mająca naprawić szkody powstałe w wyniku katastrof lub nadzwyczajnych zdarzeń.

c)     Pomoc przyznawana gospodarkom niektórych terenów Republiki Federalnej Niemiec, dotkniętych w wyniku podziału Niemiec, o ile taka pomoc jest konieczna, aby naprawić szkody w gospodarce wynikające z tego podziału.

3.     Następujące działania mogą być uznane za kompatybilne z jednolitym rynkiem:

a)    Pomoc, która ma na celu promocję rozwoju gospodarczego terenów, gdzie standard życia jest niezwykle niski lub, gdzie występuje bardzo niskie zatrudnienie.

b)    Pomoc mająca promować wykonanie istotnego ze względu na interes Wspólnoty projektu lub mająca naprawić poważne zakłócenia w gospodarce Państwa Członkowskiego.

c)     Pomoc mająca na celu ułatwienie rozwoju określonych działań gospodarczych lub określonych obszarów gospodarki wówczas, gdy pomoc ta, nie narusza panujących warunków handlowych w stopniu niekorzystnym dla interesu wspólnotowego.

d)    Pomoc mająca promować kulturę oraz zachowanie dziedzictwa wówczas, gdy taka pomoc nie narusza warunków handlowych i konkurencji we Wspólnocie, w stopniu niekorzystnym dla interesu wspólnotowego.

e)    Takie inne rodzaje pomocy (oryg. such other categories of aid), które mogą być określone decyzją Rady, podjętą kwalifikowaną większością w głosowaniu nad propozycją Komisji.

Artykuł 88

1.     Komisja Europejska, we współpracy z Państwami Członkowskimi, będzie stale nadzorować systemy pomocy istniejące w tych Państwach. Komisja będzie przedstawiać Państwom propozycje odpowiednich działań dyktowanych progresywnym rozwojem lub funkcjonowaniem jednolitego rynku.

2.     Jeśli, zawiadomiwszy uprzednio zainteresowane strony, aby przedstawiły swoje komentarze, Komisja ustali, że pomoc przyznana przez Państwo lub z państwowych środków nie jest zgodna z jednolitym rynkiem w rozumieniu Artykułu 87, lub, że pomoc ta jest źle wykorzystywana, Państwo, którego to dotyczy, zostanie zobowiązane do zniesienia lub zmiany takiej pomocy w terminie ustalonym przez Komisję.

Jeśli Państwo to nie zastosuje się do decyzji Komisji w ustalonym przez nią czasie, Komisja lub inne zainteresowane Państwo, może, w wyniku naruszenia zapisów Artykułów 226 i 227, bezpośrednio oddać tą sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.

Na wniosek Państwa Członkowskiego, Rada może, działając jednomyślnie, zadecydować, iż pomoc przyznawana lub, która ma zostać przyznana przez to Państwo, będzie uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem, w odstępstwie od zapisów Artykułu 87 lub Artykułu 89, jeśli decyzja taka jest usprawiedliwiona nadzwyczajnymi okolicznościami. Jeśli, w odniesieniu do takiej pomocy, Komisja zainicjowała już procedurę wspomnianą w pierwszym podparagrafie tego paragrafu, wówczas fakt, iż zainteresowane Państwo przedstawiło swój wniosek Radzie, będzie powodował zawieszenie tej procedury do czasu podania do wiadomości stanowiska Rady.

Jednakże, jeśli Rada nie poinformuje o swoim stanowisku w terminie trzech miesięcy od złożenia powyższego wniosku, decyzję w tej sprawie wyda Komisja.

3.     Komisja zostanie poinformowana, w terminie pozwalającym jej na przedstawienie swoich uwag, o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy. Jeśli uzna ona, że plan taki jest niezgodny ze wspólnym rynkiem w rozumieniu Artykułu 87, niezwłocznie uruchomi wówczas procedurę opisaną w paragrafie drugim. Państwo Członkowskie, którego sprawa dotyczy, nie rozpocznie swoich działań aż do momentu, kiedy w wyniku zastosowanej procedury zostanie podjęta ostateczna decyzja.

Podstawy prawne polityki Unii Europejskiej w zakresie pomocy publicznej to artykuły 87 i 88 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (TWE). Za pomoc publiczną w rozumieniu artykułu 87 uznaje się działania obejmujące następujące kryteria:

-         Transfer zasobów państwowych (tak na poziomie narodowym, regionalnym, lokalnym, jak i poprzez publiczne fundacje, banki itp.). Obejmuje to również przypadki, gdy pomoc przyznawana jest nie bezpośrednio dla przedsiębiorstw, lecz za pośrednictwem organizacji publicznej bądź prywatnej.

-         Korzyści gospodarcze, jakich przedsiębiorstwo nie uzyskałoby w normalnych warunkach rynkowych (obejmuje to również sytuacje takie, jak wynajem terenów/infrastruktury od państwa poniżej ceny rynkowej).

-         Selektywność, to kryterium odróżniające pomoc publiczną od działań generalnych, takich jak na przykład zasady podatkowe odnoszące się do wszystkich firm we wszystkich sektorach. Program wsparcia jest uznawany za selektywny, gdy instytucja zarządzająca ma pewien stopień swobody w decyzji, komu go przyznać; również programy skierowane do konkretnych obszarów bądź sektorów spełniają to kryterium.

-         Konsekwencje dla konkurencji oraz handlu między państwami członkowskimi.

Procedura notyfikacji i autoryzacji

Traktaty przyznają Komisji prawo określenia, co stanowi pomoc państwa w rozumieniu artykułu 87 Traktatu oraz jakim programom pomocy indywidualnej może zostać przyznane wyłączenie spod zakazu udzielania pomocy w ramach punktów 87 (2) i 87 (3). Autoryzacja Komisji opiera się na notyfikacji ex ante (przed wprowadzeniem) oraz zasadzie Standstill, w myśl których państwa członkowskie muszą zgłosić program pomocy lub projekt udzielenia pomocy indywidualnej przed wprowadzeniem go w życie i żadna część takiego planu nie może być zrealizowana, zanim Komisja go zaaprobuje. W celu uproszczenia systemu przyznawania pomocy publicznej w maju 1998 r. Rada przyjęła rozporządzenie 994/98, które pozwala Komisji na ustalenie pewnych stałych kategorii pomocy państwa uznanych za zgodne z Traktatem i wyłączone z obowiązku notyfikacji. Z obowiązku notyfikacji może być zwolniona pomoc udzielana na zasadzie tzw. wyłączeń grupowych. Komisja może udzielić zezwolenia na inne przypadki udzielania pomocy pod warunkiem notyfikacji. Kategorie, które są objęte wyłączeniem grupowym, to m.in. pomoc na zatrudnienie i szkolenie.

Wyłączenia

De minimis

W rozporządzeniu Komisji nr 69/2001 zostało określone stosowanie zasady de minimis w stosunku do pomocy państwa[2]. W myśl zasady de minimis pomoc przedsiębiorstwu nieprzekraczająca progu 100 000 euro przez ostatnie 3 lata nie jest objęta zakazem artykułu 87, gdyż zakłada się, że tak mała kwota nie zakłóca konkurencji na wspólnym rynku. Z zasady de minimis wyłączone są: pomoc dla eksportu, sektora transportowego oraz produkcji, przetwarzania i sprzedaży produktów rolniczych wymienionych w Załączniku nr 1 do Traktatu. Każda pomoc de minimis podlega kumulacji z inną pomocą de minimis otrzymaną w ciągu 3 lat. Wszystkie formy wsparcia publicznego korzystające z zasady de minimis kumulują się. Oznacza to, że niezależnie od celów i formy całość pomocy de minimis dla danego przedsiębiorstwa nie może przekroczyć progu. Za kontrolę przestrzegania zasady de minimis odpowiedzialne są państwa członkowskie. Jednocześnie pomoc de minimis nie wpływa na możliwość uzyskania przez przedsiębiorstwo wsparcia w ramach innego programu zaakceptowanego przez Komisję.

Pomoc w szkoleniach

Zasady przyznawania pomocy publicznej na szkolenie pracowników reguluje rozporządzenie Komisji nr 68/2001[3]. Za pomoc publiczną na szkolenia w rozumieniu tego rozporządzenia uznaje się wszelką pomoc państwową, która redukuje koszty, jakie przedsiębiorstwa poniosłyby, chcąc podnieść kompetencje swoich pracowników. Rozporządzenie rozróżnia dwa rodzaje szkoleń: specjalistyczne i ogólne. Te pierwsze to szkolenia bezpośrednio związane z zadaniami pracownika w danej firmie, o niskim zastosowaniu w przypadku zmiany firmy bądź obszaru pracy. Szkolenia ogólne z kolei to takie, które dają pracownikowi kompetencje przydatne również w przypadku zmiany firmy bądź zawodu. Przykładami szkoleń uznanych za ogólne są szkolenia, w których uzyskuje się kwalifikacje certyfikowane przez instytucje publiczne, czy szkolenia organizowane wspólnie przez grupę przedsiębiorstw. Rozporządzenie określa szczegółowe pułapy pomocy publicznej na szkolenia, wyrażone w odsetkach kosztów szkolenia brutto, poniżej których pomoc jest wyłączona z obowiązku notyfikacji ex ante. Pułapy te są zależne od natury szkolenia (specyficzne bądź ogólne), umiejscowienia programu (obszary wymienione w artykule 87 (3) (a) i (c)), charakteru firmy (małe i średnie przedsiębiorstwa) oraz od tego, czy jest ono skierowane do marginalizowanych pracowników (na przykład osób niepełnosprawnych). Jednakże w przypadku gdy suma pomocy przyznana jednemu przedsiębiorstwu przekracza

1 000 000 euro, notyfikacja jest konieczna.

Pomoc w zakresie zatrudniania

Promocja zatrudnienia jest głównym celem polityki gospodarczej i społecznej Wspólnoty i jej państw członkowskich. Do realizacji tego celu Wspólnota stworzyła Europejską Strategię Zatrudnienia. Bezrobocie nadal stanowi ważny problem w niektórych częściach Wspólnoty i niektóre kategorie pracowników nadal mają szczególne trudności z wejściem na rynek pracy. Z tego powodu uzasadnione jest stosowanie przez władze środków działających jako bodźce dla przedsiębiorstw, do zwiększenia poziomu zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach, w szczególności, jeżeli chodzi o pracowników z kategorii osób znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji.

Warunki dopuszczające pomoc państwa w zatrudnianiu i ustalające jego zasady zostały określone w rozporządzeniu Komisji Nr 2204/2002 z 5 grudnia 2002 roku w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej do pomocy państwa w zatrudnianiu.

Rozporządzenie dotyczy pomocy w tworzeniu miejsc pracy, zatrudnianiu, rekompensaty dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Definiuje pojęcie osoby niepełnosprawnej jako „posiadającej rozpoznane, poważne, fizyczne, umysłowe lub psychologiczne uszkodzenia (bądź uznanej za niepełnosprawną na podstawie prawa narodowego)”.

Na potrzeby rozporządzenia przyjęto definicję zatrudnienia chronionego.

Rozporządzenie 2204/2002 stosuje się jedynie do środków dotyczących zatrudnienia, które spełniają wszystkie warunki określone w art. 87 ust. 1 Traktatu i w związku z tym stanowią pomoc państwa. Pomoc dla osób fizycznych, która nie faworyzuje niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych towarów, nie stanowi pomocy państwa w rozumieniu art. 87 Traktatu. Rozporządzenie nie dotyczy również takich działań państwa, jak ogólne obniżenie opodatkowania kosztów pracy oraz kosztów społecznych, wspieranie inwestycji ogólnie w dziedzinie edukacji i szkolenia, środki mające na celu udzielanie wskazówek i porad, ogólne wsparcie oraz szkolenia dla bezrobotnych oraz ulepszenia w prawie pracy.

Rozporządzenie ma na celu wyłączenie z obowiązku notyfikacji pewnych rodzajów pomocy, które spełniają wszystkie warunki przez nie określone. Oznacza to, że państwa członkowskie mogą notyfikować do Komisji Europejskiej inne rodzaje pomocy, niż te, określone rozporządzeniem, jednakże nie mogą tej pomocy wprowadzać w życie przed uzyskaniem zgody Komisji.

Rozporządzenie wyłącza z obowiązku notyfikacji jedynie programy pomocy. Każda pomoc przyznana indywidualnej firmie poza programami przyjętymi przez państwo podlega obowiązkowi notyfikacji. Programy muszą spełniać wszystkie warunki określone rozporządzeniem oraz zawierać wyraźne odniesienie do niego. Programy pomocy odnoszące się do pojedynczego sektora nadal podlegają notyfikacji.

Rozporządzenie nie ma zastosowania w przemyśle stoczniowym, górniczym i transportowym.

Rozporządzenie nie określa maksymalnych kwot pomocy. Mechanizmem ograniczającym pomoc do niezbędnej kwoty jest jej intensywność w stosunku do określonej grupy kosztów (na przykład procent wynagrodzenia).

Generalnie Komisja Europejska uznaje, że pomoc dotycząca zatrudnienia powinna dotyczyć małych i średnich przedsiębiorstw, które odgrywają decydującą rolę w tworzeniu miejsc pracy. Duże przedsiębiorstwa w regionach charakteryzujących się wysokimi wskaźnikami spójności gospodarczej i społecznej nie są uprawnione do wyłączenia z obowiązku notyfikacji pomocy. Jednakże na obszarach objętych pomocą regionalną duże przedsiębiorstwa również mają możliwość skorzystania z pomocy na tworzenie miejsc pracy. Cała Polska na obecnym etapie kwalifikuje się do pomocy regionalnej. Definicję małych i średnich przedsiębiorstw określa zalecenie Komisji Europejskiej 96/280 WE (została ona również zastosowana w Rozporządzeniu 70/2001 WE[4]).

Definicja małych i średnich przedsiębiorstw

(Wyciąg z rozporządzenia Komisji 96/280/WE z 3 kwietnia 1996 r., dotyczącego definicji małych i średnich przedsiębiorstw; Dz.U. L 10 z 30.04.1996, str. 4)

„Artykuł 1

1. Małe i średnie przedsiębiorstwa, zwane dalej „MŚP”, definiuje się jako przedsiębiorstwa, które:

- zatrudniają mniej niż 250 pracowników, oraz

- jedno z dwojga:

- ich roczne obroty nie przekraczają 40 milionów EUR - lub

- ich roczna suma bilansowa nie przekracza 27 milionów EUR,

- odpowiada kryterium niezależności, określonym w ust. 3.

2. W przypadku, gdy niezbędne jest rozróżnienie między przedsiębiorstwami małymi i średnimi, „małe przedsiębiorstwo” definiuje się jako przedsiębiorstwo:

- które zatrudnia mniej niż 50 pracowników

- jedno z dwojga:

- jego roczne obroty nie przekraczają 7 milionów EUR- lub

- jego roczna suma bilansowa nie przekracza 5 milionów EUR,

- odpowiada kryterium niezależności, określonym w ust. 3.

3. Przedsiębiorstwa niezależne to takie, których 25% lub więcej kapitału bądź praw głosu nie znajduje się w posiadaniu jednego przedsiębiorstwa lub w posiadaniu większej liczby przedsiębiorstw wspólnie, których nie obejmuje definicja MŚP lub definicja małego przedsiębiorstwa. Próg ten można przekroczyć w dwóch przypadkach:

- gdy przedsiębiorstwo jest w posiadaniu publicznych korporacji inwestycyjnych, spółek typu „venture capital” lub inwestorów instytucjonalnych przy założeniu, że nikt nie pełni indywidualnej czy też zbiorowej kontroli nad przedsiębiorstwem;

- gdy kapitał jest do tego stopnia rozdrobniony, iż nie można określić, kto jest jego właścicielem oraz jeżeli przedsiębiorstwo oświadcza, iż można w sposób prawnie uzasadniony przyjąć, że kapitał ten nie jest w posiadaniu jednej firmy lub większej liczby firm wspólnie w 25% lub więcej, nie obejmuje go definicja MŚP lub definicja małego przedsiębiorstwa.

4. Do obliczenia progów określonych w ust. 1 i 2 niezbędne jest skumulowanie odpowiednich danych liczbowych dotyczących przedsiębiorstwa - beneficjenta oraz wszystkich”. przedsiębiorstw, które ono pośrednio lub bezpośrednio kontroluje przez posiadanie 25 lub więcej procent kapitału albo praw głosu.

5. W przypadku, gdy niezbędne jest wyróżnienie mikroprzedsiębiorstwa spośród innych MŚP, definiuje się, je jako przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 10 pracowników.

6. W przypadku, gdy na ostatni dzień bilansu dane przedsiębiorstwa przekraczają lub spadają poniżej progu zatrudnienia lub pułapu finansowego, uzyskanie lub utrata statusu MŚP, „małego przedsiębiorstwa”, „średniego przedsiębiorstwa”, czy też

„mikroprzedsiębiorstwa”, nastąpi tylko wtedy, jeśli zjawisko to powtórzy się w ciągu dwóch kolejnych lat.

7. Liczba zatrudnionych osób odpowiada liczbie „rocznych jednostek roboczych” (RJR), to jest liczbie pracowników zatrudnionych na pełnych etatach w ciągu jednego roku, wraz z liczbą pracowników zatrudnionych na niepełnych etatach oraz liczbą pracowników sezonowych, które są ułamkowymi częściami jednostek RJR. Rokiem referencyjnym, który jest w tym wypadku brany pod uwagę, jest ostatni zatwierdzony okres obrachunkowy.

8.Za progi obrotów i sumy bilansowej uważa się wielkości osiągnięte na koniec ostatniego,

12-miesięcznego, zatwierdzonego okresu obrachunkowego. W przypadku przedsiębiorstw nowo powstałych, których rachunki nie zostały jeszcze zatwierdzone, należy zastosować progi oparte na godnych zaufania oszacowaniach dokonanych w ciągu roku finansowego”

Celem Rozporządzenia 2204/2002 jest ułatwienie tworzenia miejsc pracy, a nie jedynie redukcja kosztów, które zostałyby poniesione w normalnych warunkach.

Rozporządzenie stosuje się do pomocy państwa w tworzeniu nowych miejsc pracy, rekrutacji pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji oraz pokrycia dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych.

Rozporządzenie nie ma zastosowania do pomocy przeznaczonej na utrzymanie miejsc pracy ani do pomocy w zamianie tymczasowych umów o pracę na umowy stałe.

Taka pomoc podlega obowiązkowi notyfikacji.

Obowiązkowi notyfikacji podlega również pomoc przekraczająca określoną kwotę dla jednego przedsiębiorstwa w określonym czasie.

Rozporządzenie nie wyłącza z obowiązku notyfikacji pomocy w eksporcie ani pomocy sprzyjającej krajowym produktom w porównaniu z produktami importowanymi.

Państwa członkowskie mają obowiązek gromadzenia informacji o pomocy udzielanej w ramach programów spełniających warunki Rozporządzenia i informowania Komisji Europejskiej o tych systemach.

Rozporządzenie 2204/2002

Artykuł 1

Zakres

1. Niniejsze rozporządzenie stosuje się w odniesieniu do systemów, które stanowią pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu, oraz które zapewniają pomoc w zakresie tworzenia miejsc pracy, zapewniają pomoc w rekrutacji pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji lub niepełnosprawnych lub zapewniają pomoc w zakresie pokrycia dodatkowych kosztów zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych.

2. Niniejsze rozporządzenie stosuje się w odniesieniu do pomocy we wszystkich sektorach, w tym działalności związanej z produkcją, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych w załączniku I do Traktatu.

Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się w odniesieniu do pomocy udzielanej w sektorze górniczym ani stoczniowym ani też do pomocy odnoszącej się do tworzenia zatrudnienia w rozumieniu art. 4, udzielanej w sektorze transportowym. Taka pomoc podlega uprzedniej notyfikacji Komisji zgodnie z art. 88 ust. 3 Traktatu.

3. Niniejsze rozporządzenie nie stosuje się w odniesieniu do:

a)             pomocy w zakresie działalności związanej z wywozem, a mianowicie pomocy bezpośrednio związanej z ilościami wywiezionymi, utworzenia i działania sieci dystrybucji ani innych bieżących wydatków związanych z działalnością eksportową;

b)             pomocy uzależnionej od wykorzystania towarów krajowych uprzywilejowanych względem towarów przywożonych”.

Kluczowe znaczenie ma określenie zakresu zastosowania rozporządzenia do pomocy w tworzeniu zatrudnienia, rekrutacji i dodatkowych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Pomoc w tworzeniu miejsc pracy ma charakter ogólny, pomoc w rekrutacji, pomoc związana z dodatkowymi kosztami zatrudnienia osób niepełnosprawnych dotyczy tylko przedsiębiorców zatrudniających pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji.

W Załączniku I do Traktatu wymienione są produkty, których produkcja, przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu obejmuje zakres rozporządzenia.

Artykuł 2

Definicje

Do celów niniejszego rozporządzenia:

a)             „pomoc” oznacza wszelkie środki spełniające wszystkie kryteria przedstawione w art. 87 ust. 1 Traktatu,

b)             „małe i średnie przedsiębiorstwa” oznaczają przedsiębiorstwa, których definicja znajduje się w załączniku 1 do rozporządzenia (WE) nr 70/2001,

c)              „intensywność pomocy brutto” oznacza kwotę pomocy wyrażoną jako procent odpowiednich kosztów. Wszystkie wykorzystane liczby będą liczbami przed potrąceniem na poczet podatków bezpośrednich. W przypadkach, gdy pomoc zostanie przyznana w innej formie niż dotacja, kwota pomocy będzie stanowić ekwiwalent dotacji pomocy. Pomoc płatna w kilku ratach będzie dyskontowana do jej wartości w momencie jej przyznania. Stopa procentowa wykorzystywana do celów dyskonta oraz do obliczenia kwoty pomocy w postaci pożyczki uprzywilejowanej, będzie stopą referencyjną obowiązującą w momencie przyznania dotacji,

d)             „intensywność pomocy netto” oznacza zdyskontowaną kwotę pomocy, po odliczeniu podatku, wyrażoną jako procent odpowiednich kosztów,

e)             „liczba pracowników” oznacza roczną liczbę jednostek pracujących, a mianowicie liczbę osób zatrudnionych na pełnym etacie w ciągu jednego roku, przy czym ilość osób zatrudniona w niepełnym wymiarze i praca sezonowa stanowią ułamkowe części AWU,

f)               „pracownik znajdujący się w szczególnie niekorzystnej sytuacji” oznacza każdą osobę należącą do kategorii, która ma trudności z wejściem na rynek pracy bez wsparcia, a mianowicie osobę spełniającą przynajmniej jedno z następujących kryteriów:

(i)           wszelkie osoby, które są w wieku poniżej 25 lat lub minęło nie więcej niż dwa lata od momentu ukończenia przez nie edukacji w pełnym wymiarze lub osoby, które nie znalazły do tej pory pierwszej regularnej pracy zarobkowej,

(ii)         wszyscy pracownicy migrujący, którzy poruszają się lub przenieśli się w ramach Wspólnoty lub stają się rezydentami we Wspólnocie w celu podjęcia pracy,

(iii)       wszelkie osoby, które są członkami grup mniejszościowych w Państwie Członkowskim lub, które wymagają rozwoju własnego profilu doświadczeń w zakresie języka, szkolenia zawodowego lub doświadczenia zawodowego w celu zwiększenia perspektyw uzyskania dostępu do stabilnego zatrudnienia,

(iv)       wszelkie osoby, które pragną rozpocząć lub wrócić do życia zawodowego, lub, które były nieobecne w pracy lub instytucjach edukacyjnych przez przynajmniej dwa lata, w szczególności osoby, które przerwały pracę z powodu trudności pogodzenia życia zawodowego z rodzinnym,

(v)         wszelkie osoby żyjące jako osoby samotnie wychowujące dziecko lub dzieci,

(vi)       wszelkie osoby, które nie uzyskały wykształcenia średniego lub jego ekwiwalentu, które nie posiadają pracy lub, które obecnie tracą pracę,

(vii)     wszelkie osoby powyżej 50 roku życia, które nie mają pracy lub, które obecnie tracą pracę,

(viii)   wszelkie osoby, które były bezrobotne przez długi okres, tzn. wszelkie osoby, które do chwili obecnej były bezrobotne przez 12 z 16 poprzednich miesięcy lub 6 z 8 poprzednich miesięcy w przypadku osób poniżej 25 roku życia,

(ix)       wszelkie osoby, które przez prawo krajowe są lub były uznawane za osoby uzależnione,

(x)         wszelkie osoby, które nie zdobyły do chwili obecnej swojej pierwszej regularnej pracy zarobkowej od początku okresu odbywania kary pozbawienia wolności lub innej kary,

(xi)       kobiety na obszarze geograficznym NUTS II, w którym średnie bezrobocie przekroczyło 100% średniej we Wspólnocie, przez przynajmniej dwa lata kalendarzowe i w którym bezrobocie wśród kobiet przekroczyło 150% stopy bezrobocia dla mężczyzn na takim obszarze, przez przynajmniej trzy ostatnie lata kalendarzowe,

g) „pracownik niepełnosprawny” oznacza każdą osobę, która:

(i)           jest uznana za niepełnosprawną zgodnie z prawem krajowym - lub

(ii)         u której rozpoznano, poważne fizyczne, umysłowe lub psychologiczne upośledzenie,

h) „zatrudnienie chronione” oznacza zatrudnienie w zakładzie, w którym przynajmniej 50% pracowników to pracownicy niepełnosprawni, nie będący w stanie podjąć pracy na otwartym rynku pracy,

i) „koszty płac” obejmują następujące składniki w rzeczywistości płatne przez danego beneficjenta pomocy państwa z tytułu zatrudnienia:

(i)           płaca brutto, tzn. przed opodatkowaniem - oraz

(ii)         obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne.

j)               miejsce pracy jest „związane z wykonywaniem projektu inwestycyjnego”, jeżeli dotyczy działalności, z którą inwestycja jest związana, oraz jeżeli jest stworzone w ciągu trzech lat od ukończenia inwestycji. W tym okresie, miejsca pracy stworzone w następstwie wzrostu stopnia wykorzystania zdolności stworzonej poprzez inwestycję są również powiązane z inwestycją,

k)             „inwestycja w rzeczowe składniki majątku” oznacza inwestycję w fizyczne środki trwałe odnoszące się do tworzenia nowego zakładu, rozszerzenia istniejącego zakładu lub zaangażowania w działalność wymagającą fundamentalnej zmiany w produkcie lub procesie produkcji istniejącego zakładu (w szczególności poprzez racjonalizację, dywersyfikację lub modernizację). Inwestycję w środki trwałe podjętą w formie przejęcia zakładu, który został zamknięty lub, który zostałby zamknięty gdyby nie został zakupiony, również uznaje się jako inwestycję w rzeczowe składniki majątku.

l)               „inwestycja w wartości niematerialne i prawne” oznacza inwestycję w transfer technologii poprzez nabycie praw patentowych, licencji, know-how lub nie opatentowanej wiedzy technicznej”.

Ust. c) odnosi się min. do pomocy przyznanej w formie pożyczki. Stopa referencyjna dla celów rozporządzenia jest ustalana przez Komisję Europejską i publikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich oraz w Internecie.

Ust. e) - skrót AWU, użyty w polskim tłumaczeniu rozporządzenia oznacza annual working unit –roczne jednostki robocze.

Ust. f) określa kategorie osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji. Oznacza to, że programy pomocy w zatrudnieniu korzystające z wyłączenia z obowiązku notyfikacji na podstawie rozporządzenia mogą dotyczyć nie tylko osób niepełnosprawnych. Powszechną praktyką w państwach członkowskich jest stosowanie różnych form zatrudnienia dotowanego na otwartym rynku pracy. Te programy stanowią szansę na integrację zawodową osób zagrożonych bezrobociem lub bezrobotnych. Programy te są zazwyczaj częściowo

finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Ust. f) xi – skrót NUTS oznacza Nomenclature of Units for Teritorial Statistics – nomenklatura jednostek statystyki terytorialnej. Unia Europejska została podzielona na obszary NUTS z odpowiednią numeracją (od I–V). Do tej klasyfikacji są przypisane odpowiednie instrumenty polityki regionalnej.

Ust. g) – Komisja zostawia definicję osoby niepełnosprawnej państwom członkowskim. Ze względu na różnorodność definicji niepełnosprawności w UE, a także na fakt, że ta kwestia pozostaje w gestii państw członkowskich są i będą stosowane różne kryteria dostępu osób niepełnosprawnych do pomocy w zatrudnianiu.

Ust. h) Komisja jednoznacznie określa minimalny próg zatrudnienia osób niepełnosprawnych dający status zatrudnienia chronionego (i związane z tym możliwości wyłączenia pomocy z obowiązku notyfikacji). Sformułowanie „nie będący w stanie podjąć zatrudnienia na otwartym rynku pracy” jest nieostre i może być stosowane zawężająco lub w szerokim zakresie. Ewentualną wykładnię może przynieść orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości, pod warunkiem że tego rodzaju sprawa trafi tam do rozpatrzenia.

„Artykuł 3

Warunki wyłączenia

1. Z zastrzeżeniem art. 9, systemy pomocy spełniające wszystkie warunki niniejszego rozporządzenia są zgodne ze wspólnym rynkiem w rozumieniu art. 87 ust. 3 Traktatu i są zwolnione z wymogu notyfikacji wynikającego z art. 88 ust. 3 Traktatu, pod warunkiem, że:

a) wszelka pomoc, która mogłaby być przyznana zgodnie z takim systemem spełnia wszystkie warunki niniejszego rozporządzenia,

b) system zawiera wyraźne odniesienie do niniejszego rozporządzenia w postaci przytoczenia jego tytułu oraz odniesienia dotyczącego publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

2. Pomoc przyznana zgodnie z systemami, określonymi w ust. 1 jest zgodna ze wspólnym rynkiem w rozumieniu art. 87 ust. 3 Traktatu i jest zwolniona z wymogu notyfikacji wynikającego z art. 88 ust. 3 pod warunkiem, że przyznana pomoc spełnia wszystkie warunki określone w niniejszym rozporządzeniu”.

Komisja Europejska nie pozostawia w tym zakresie żadnych wątpliwości i możliwości interpretacji. Aby pomoc mogła być zwolniona z obowiązku notyfikacji, konieczne jest spełnienie wszystkich warunków rozporządzenia i musi zawierać wyraźne odniesienie do tegoż.

„Artykuł 4

Tworzenie zatrudnienia

1. Systemy pomocy dla tworzenia zatrudnienia oraz wszelka pomoc, która mogłaby zostać przyznana na mocy takich systemów, powinna spełniać warunki określone w ust 2, 3 i 4.

2. W przypadkach, gdy zatrudnienie jest tworzone na obszarach lub w sektorach, które w momencie przyznawania pomocy są obszarami i sektorami niekwalifikującymi się do przyznania pomocy regionalnej na mocy art. 87 ust. 3 lit. a) i c) intensywność pomocy brutto nie przekroczy:

a) 15% w przypadku małych przedsiębiorstw,

b) 7,5% w przypadku średnich przedsiębiorstw.

3. W przypadkach, gdy tworzy się zatrudnienie na obszarach i w sektorach, które w momencie przyznania pomocy są obszarami i sektorami kwalifikującymi się do przyznania pomocy regionalnej na mocy art. 87 ust. 3 lit. a) i c) intensywność pomocy netto nie przekroczy odpowiadającego pułapu regionalnej pomocy inwestycyjnej określonego w systemie stosowanym w momencie przyznania pomocy, zatwierdzonym przez Komisję w odniesieniu do każdego Państwa Członkowskiego; w tym celu uwzględnić należy między innymi wielosektorowe ramy pomocy regionalnej w odniesieniu do dużych projektów inwestycyjnych[5].

W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw i jeżeli system nie stanowi inaczej w odniesieniu do takich przedsiębiorstw, pułap ten zwiększy się o:

a) 10 punktów procentowych brutto na obszarach objętych art. 87 ust. 3 lit. c) pod warunkiem, że całkowita intensywność pomocy netto nie przekracza 30%, lub

b) 15 punktów procentowych brutto na obszarach objętych art. 87 ust. 3 lit. a) pod warunkiem, że całkowita intensywność pomocy netto nie przekracza 75%.

Wyższe pułapy pomocy regionalnej stosuje się jedynie, jeżeli, wkład beneficjenta w finansowanie wynosi przynajmniej 25% i jeżeli zatrudnienie jest utrzymywane na tym samym poziomie w kwalifikującym się regionie.

Jeżeli zatrudnienie jest tworzone w sektorze produkcji, przetwórstwa lub wprowadzania do obrotu produktów wymienionych w załączniku 1 do Traktatu na obszarach, które kwalifikują się do kategorii obszarów o mniej korzystnych warunkach gospodarowania zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 1257/1999[6], stosuje się te wyższe pułapy lub, jeżeli jest to stosowne – wyższe pułapy pomocy wynikające z tego rozporządzenia.

4. Pułapy określone w ust. 2 i 3 stosują się w odniesieniu do intensywności pomocy obliczanej jako procent kosztów płac przez okres dwóch lat odnoszących się do zatrudnienia stworzonego pod następującymi warunkami:

a) stworzone zatrudnienie musi stanowić wzrost netto liczby pracowników zarówno w zakładzie, jak i w danym przedsiębiorstwie w porównaniu ze średnią z ostatnich 12 miesięcy,

b) stworzone zatrudnienie będzie utrzymywane przez minimalny okres trzech lat lub dwóch lat w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, oraz

c)              nowi pracownicy zatrudnieni w wyniku stworzenia zatrudnienia nigdy nie mieli pracy lub stracili ją lub też tracą obecnie poprzednią pracę.

5.            Gdy pomoc jest przyznawana w odniesieniu do tworzenia zatrudnienia zgodnie z systemem wyłączonym na mocy niniejszego artykułu, dodatkowa pomoc może zostać przyznana w przypadku rekrutacji pracownika znajdującego się w szczególnie niekorzystnej sytuacji lub pracownika niepełnosprawnego zgodnie z warunkami określonymi w art. 5 lub 6”.

Art. 4 określa warunki wyłączenia dla programów związanych z tworzeniem zatrudnienia. Oznacza to tworzenie nowych miejsc pracy (ust. 4a), konieczność utrzymania zatrudnienia, na które została przyznana pomoc przez minimalny okres (2 lub 3 lata, lit. b), i zasadę, że osoby zatrudnione nie mają zatrudnienia lub właśnie je tracą (lit. c).

Ust. 3 – Obszar całej Polski kwalifikuje się do pomocy regionalnej na podstawie Art. 87 ust. 3 lit. a (obszar o niskim standardzie życia). Oznacza to, że wysokość pomocy będzie obliczana w zgodzie z ust. 3 powyższego artykułu.

Artykuł 5

Rekrutacja pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i niepełnosprawnych

1. Systemy pomocy w zakresie rekrutacji pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji lub niepełnosprawnych przez przedsiębiorstwo oraz wszelka pomoc, która mogłaby być przyznana na mocy tego systemu powinny spełniać warunki ust. 2 i 3.

2.            Intensywność wszelkiej pomocy brutto odnoszącej się do zatrudnienia pracownika lub danych pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, lub niepełnosprawnych, obliczana jako procent kosztów płac przez okres jednego roku od momentu rekrutacji, nie przekroczy 50% w odniesieniu do pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, lub 60% w odniesieniu do pracowników niepełnosprawnych.

3.            Następujące warunki stosuje się:

a)            gdy rekrutacja nie stanowi wzrostu netto liczby pracowników w danym zakładzie, stanowisko lub stanowiska musiały zostać zwolnione w następstwie dobrowolnego odejścia, przejścia na emeryturę z powodu wieku, dobrowolnej redukcji czasu pracy lub zgodnego z prawem zwolnienia za naruszenie obowiązków służbowych i nie w wyniku redukcji etatów, oraz

b)            z wyjątkiem przypadku zgodnego z prawem, zwolnienia za naruszenie obowiązków służbowych, pracownik lub pracownicy muszą być uprawnieni do nieprzerwanego zatrudnienia przez minimum 12 miesięcy”.

Pomoc publiczna przeznaczona na rekrutację dotyczy wyłącznie pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i niepełnosprawnych. Warunkiem uzyskania tej formy pomocy jest nieprzerwane zatrudnienie przez okres jednego roku.

Ust. 3a zapobiega sytuacji, w które, w miejsce pracowników zwolnionych w wyniku pozornej redukcji etatów zostaliby zatrudnieni pracownicy, na których rekrutację udzielona byłaby pomoc. Rekrutacja, dla której może być udzielona pomoc publiczna, dotyczy wyłącznie miejsc pracy, które zostały zwolnione w wyniku przejścia pracownika na emeryturę z powodu wieku, dobrowolnej redukcji czasu prac, bądź zgodnego z prawem zwolnienia pracownika za naruszenie obowiązków służbowych.

Artykuł 7

Dodatkowe koszty zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych

1. Systemy pomocy w zakresie zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych oraz wszelka pomoc, która mogłaby zostać przyznana zgodnie z takim systemem, powinny spełniać warunki określone w ust. 2 i 3.

2. Pomoc, wraz z każdą pomocą przewidzianą na mocy art. 5, nie przekroczy poziomu niezbędnego do dokonania jakiejkolwiek rekompensaty w zakresie zmniejszonej wydajności wynikającej z niepełnosprawności pracownika lub pracowników, oraz wszelkich następujących kosztów:

a) kosztów adaptacji pomieszczeń,

b) kosztów zatrudnienia pracowników, spędzających czas wyłącznie na pomocy pracownikowi lub pracownikom niepełnosprawnym,

c) kosztów adaptacji lub nabycia urządzeń przeznaczonych do ich użytku,

które są kosztami dodatkowymi względem kosztów, które beneficjent poniósłby, jeżeli zatrudniałby pracowników, którzy nie są niepełnosprawnymi, przez każdy okres czasu, przez który pracownik lub pracownicy niepełnosprawni są w rzeczywistości zatrudniani.

Jeżeli beneficjent zapewnia zatrudnienie chronione, pomoc może dodatkowo pokrywać, lecz nie może przewyższać, koszty budowy, instalacji lub rozbudowy danego zakładu i wszelkie koszty administracyjne oraz transportowe, które wynikają z zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych.

3. Systemy wyłączone na mocy niniejszego artykułu przewidują, że pomoc jest uwarunkowana prowadzeniem przez beneficjenta dokumentacji pozwalającej na sprawdzenie, czy przyznana pomoc spełnia przepisy niniejszego artykułu oraz art. 8 ust. 4”.

Artykuł 6 dotyczy wyłącznie zatrudniania osób niepełnosprawnych. Do dodatkowych kosztów kwalifikowanych do pomocy zalicza się tutaj:

- adaptację pomieszczeń,

- asystę osobistą,

- urządzenia, z których korzystają osoby niepełnosprawne.

Istotne jest to, że chodzi o takie koszty, których pracodawca nie poniósłby, gdyby nie zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

W sytuacji gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 50% pracowników niepełnosprawnych (zatrudnienie chronione), może uzyskać pomoc w zakresie budowy, rozbudowy, instalacji, kosztów administracyjnych i transportowych związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, pod warunkiem że nie przekraczają one faktycznych nakładów. Nie oznacza to oczywiści, automatycznego zwrotu kosztów inwestycyjnych. Konieczna jest bowiem podstawa prawna (program) dla udzielenia pomocy oraz konieczność wzięcia pod uwagę górnego pułapu pomocy i kumulacji. Dodatkowym wymogiem jest konieczność prowadzenia i przechowywania dokumentacji umożliwiającej kontrolę przeznaczenia środków pomocy publicznej.

Artykuł 7

Konieczność pomocy

1. Niniejsze rozporządzenie wyłącza jedynie pomoc na mocy art. 4, jeżeli przed stworzeniem zatrudnienia:

a) beneficjent przedłoży Państwu Członkowskiemu wniosek o pomoc - lub

b) Państwo Członkowskie przyjęło przepisy prawne ustanawiające prawo do pomocy zgodnie z obiektywnymi kryteriami wykluczające dalsze stosowanie praktyki uznaniowej przez to Państwo Członkowskie.

2.            Pomoc może korzystać z wyłączenia na mocy art. 4 w przypadkach, gdy:

a) stworzone zatrudnienie jest związane z wykonywaniem projektu inwestycji w aktywa materialne lub wartości niematerialne i prawne - oraz

b) zatrudnienie jest tworzone w ciągu trzech lat od ukończenia inwestycji.

Tylko, jeżeli wniosek, określony w ust. 1 lit. a) lub wniosek, określony w ust. 1 lit. b) ma miejsce zanim prace nad projektem zostaną rozpoczęte”.

Artykuł 8

Kumulacja

1.            Pułapy pomocowe określone w art. 4, 5 i 6 stosuje się bez względu na to, czy wsparcie dla wspomaganego zatrudnienia lub rekrutacji jest finansowane wyłącznie ze środków państwowych czy jest częściowo finansowane przez Wspólnotę.

2. Pomoc zgodnie z systemami wyłączonymi na mocy art. 4 niniejszego rozporządzenia nie może kumulować się z żadną inną pomocą państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu ani z innym finansowaniem wspólnotowym w odniesieniu do tych samych kosztów płac, jeżeli taka kumulacja powodowałaby intensywność pomocy przekraczającą intensywność ustaloną przez niniejsze rozporządzenie.

3. Pomoc zgodnie z systemami wyłączonymi na mocy art. 4 niniejszego rozporządzenia nie kumuluje się:

a) z żadną inną pomocą państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu, ani z żadnym innym finansowaniem wspólnotowym w odniesieniu do kosztów jakichkolwiek inwestycji, z którymi powiązane jest tworzone zatrudnienie oraz które nie zostały jeszcze ukończone w momencie tworzenia zatrudnienia lub, które było ukończone w przeciągu trzech lat zanim zatrudnienie zostało stworzone, lub

b) z żadną taką pomocą ani finansowaniem w odniesieniu do tych samych kosztów płac ani innego zatrudnienia związanego z tą samą inwestycją,

jeżeli taka kumulacja powodowałaby intensywność pomocy przewyższającą odpowiedni pułap regionalnej pomocy inwestycyjnej określony we wskazówkach dotyczących krajowej pomocy regionalnej oraz w systemie zatwierdzonym przez Komisję dla każdego Państwa Członkowskiego, lub pułap wynikający z rozporządzenia (WE) nr 70/2001. Jeżeli odpowiedni pułap był dostosowany w konkretnym przypadku, w szczególności poprzez zastosowanie zasad odnoszących się do pomocy państwa stosowanych w danym sektorze lub poprzez zastosowanie instrumentu mającego zastosowanie do dużych projektów inwestycyjnych takich, jak obowiązujące wielosektorowe ramy dla regionalnej pomocy dla dużych projektów inwestycyjnych, przystosowywany pułap stosuje się do celów niniejszego ustępu.

4. Na zasadzie odstępstwa od ust. 2 i 3 pomoc zgodna z systemami wyłączonymi na mocy art. 5 i 6 niniejszego rozporządzenia może być kumulowana z inną pomocą państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu lub z innym finansowaniem wspólnotowym w odniesieniu do tych samych kosztów, w tym z pomocą zgodną z systemami wyłączonymi na mocy art. 4 niniejszego rozporządzenia, która pozostaje w zgodzie z ust. 2 i 3, pod warunkiem, że taka kumulacja nie powoduje intensywności pomocy brutto przekraczającej 100% kosztów płac w dowolnym okresie, w którym pracownik lub pracownicy są zatrudnieni.

Akapit pierwszy nie narusza niższych limitów intensywności pomocy, które mogły zostać ustalone zgodnie z ramami działania Wspólnoty w odniesieniu do pomocy państwa w zakresie badań i rozwoju[7]”.

Artykuł 8 ust 1. wyklucza możliwość ustalenia na poziomie narodowym pułapów pomocy dla środków wspólnotowych i odrębnych zasad pomocy ze środków krajowych.

Pomoc na tworzenie miejsc pracy (art. 4) nie może przekraczać intensywności ustalonej rozporządzeniem.

Pomoc na rekrutację i pomoc związana z dodatkowymi kosztami zatrudniania osób niepełnosprawnych może pochodzić z różnych źródeł w odniesieniu do tych samych kosztów. Może się ona kumulować z pomocą na tworzenie miejsc pracy(na podstawie art. 4).

Kluczem jest jednak ograniczenie górnego pułapu pomocy (w sytuacji kumulacji lub jej braku) do wysokości 100% kosztów płac brutto. Pracodawca może, w ramach programu, otrzymać pomoc w maksymalnej wysokości kosztów płacy pracownika brutto (przez określony czas). Oznacza to w praktyce wprowadzenie zasady „pieniądz za człowiekiem”.

Artykuł 9

Pomoc podlegająca uprzedniej notyfikacji Komisji

1. Systemy pomocy, które koncentrują się na poszczególnych sektorach nie są zwolnione z obowiązku notyfikacji na mocy niniejszego rozporządzenia i podlegają one wymogowi notyfikacji wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu.

2. Niniejsze rozporządzenie nie zwalnia z obowiązku notyfikacji przyznania pomocy pojedynczemu przedsiębiorstwu lub zakładowi przekraczającej wielkość pomocy brutto, określoną na 15 mln EUR przez dowolny okres trzyletni. Komisja oceni taką pomoc, jeżeli zostanie ona przyznana zgodnie z systemem, który w innym przypadku jest wyłączony na mocy niniejszego rozporządzenia odwołując się jedynie do kryteriów wynikających z niniejszego rozporządzenia.

3.            Niniejsze rozporządzenie nie narusza jakichkolwiek zobowiązań Państwa Członkowskiego w zakresie notyfikacji indywidualnego przyznania pomocy zgodnie z zobowiązaniami przyjętymi w kontekście innych instrumentów pomocy państwa oraz w szczególności zobowiązania dotyczącego notyfikacji lub poinformowania Komisji o pomocy na rzecz przedsiębiorstwa otrzymującego pomoc restrukturyzacyjną w rozumieniu wskazówek Wspólnoty, dotyczących pomocy w zakresie ratowania oraz restrukturyzacji firm przechodzących trudności, oraz zobowiązania w zakresie notyfikacji pomocy regionalnej dla dużych projektów inwestycyjnych, zgodnie z obowiązującymi ramami wielosektorowymi.

4.            Systemy pomocy mające na celu promowanie rekrutacji kategorii pracowników, którzy nie znajdują się w szczególnie niekorzystnej sytuacji w rozumieniu art. 2 lit. f) nadal będą podlegać wymogowi notyfikacji, wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu chyba, że zostaną wyłączone na mocy art. 4. Dokonując notyfikacji Państwa Członkowskie przedłożą celem dokonania oceny przez Komisję argumenty wskazujące, że dani pracownicy znajdują się w szczególnie niekorzystnej sytuacji. W tym celu stosuje się art. 5.

5.            Pomoc w zakresie utrzymania miejsc pracy, mianowicie wsparcie finansowe udzielane przedsiębiorstwu w celu utrzymania pracowników, którzy w innym przypadku zostaliby zwolnieni, podlega wymogowi notyfikacji wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu. Z zastrzeżeniem zasad sektorowych, Komisja może udzielić zgody na taką pomoc tylko, jeżeli zgodnie z art. 87 ust. 2 lit. b) Traktatu pomoc ta ma za zadanie zrekompensować szkody spowodowane przez klęski żywiołowe lub wyjątkowe wydarzenia, lub na mocy warunków odnoszących się do pomocy operacyjnej we wskazówkach dotyczących krajowej pomocy regionalnej, w regionach, które mogą podlegać odstępstwu na mocy art. 87 ust. 3 lit. a), dotyczącego rozwoju gospodarczego obszarów, gdzie poziom życia jest nienormalnie niski, lub gdzie występuje niedostateczne zatrudnienie.

6.            Pomoc w zakresie zamiany umów tymczasowych o pracę lub umów na czas określony, na umowy o pracę na czas nieokreślony, podlega obowiązkowi notyfikacji wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu.

7.            Systemy pomocy w zakresie dzielenia stanowiska z inną osobą, w celu udzielenia wsparcia pracującym rodzicom i podobne środki dotyczące zatrudnienia, które promują zatrudnienie, jednakże ich skutkiem nie jest wzrost zatrudnienia netto, rekrutacja pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, lub rekrutacja lub zatrudnienie osób niepełnosprawnych, nadal podlegają wymogowi notyfikacji wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu i są oceniane przez Komisję zgodnie z art. 87.

8.            Inne środki pomocy, których cele związane są z zatrudnieniem i rynkiem pracy, takie jak środki zachęcające do wcześniejszego przejścia na emeryturę, również podlegają wymogowi notyfikacji wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu oraz będą oceniane przez Komisję zgodnie z art. 87.

9.            Indywidualne przypadki przyznawania pomocy w zakresie zatrudnienia, niezależnie od jakiegokolwiek systemu, podlegają wymogowi notyfikacji wynikającemu z art. 88 ust. 3 Traktatu. Taka pomoc będzie oceniana w świetle niniejszego rozporządzenia i może być zatwierdzona przez Komisję tylko, jeżeli jest ona zgodna z konkretnymi obowiązującymi zasadami określonymi w odniesieniu do sektora, w którym działa beneficjent oraz jedynie, jeżeli możliwe jest wykazanie, że skutki takiej pomocy w zakresie zatrudnienia przeważają nad wpływem na konkurencję na danym rynku”.

Artykuł 9 wymienia rodzaje pomocy, które podlegają notyfikacji do Komisji Europejskiej. Pomoc taka nie może zostać przyznana bez formalnej zgody Komisji.

Obowiązkowi notyfikacji podlega pomoc:

- dla pojedynczych sektorów,

- w wysokości przekraczającej 15 milionów euro dla jednego przedsiębiorcy w dowolnym okresie trzyletnim,

- na restrukturyzację,

- na rekrutację pracowników nieznajdujących się w niekorzystnej sytuacji,

- na utrzymanie miejsc pracy,

- na zmianę umów tymczasowych na stałe,

- na dzielenie etatu,

- zachęcająca do wcześniejszej emerytury,

- indywidualna.

Notyfikacja w tych przypadkach jest obowiązkowa i nie oznacza automatycznej zgody Komisji Europejskiej na udzielenie pomocy. Pomoc nie może zostać udzielona przed uzyskaniem zgody Komisji Europejskiej.

Artykuł 10

Przejrzystość i monitorowanie

1. W momencie realizacji systemów pomocy wyłączonych na mocy niniejszego rozporządzenia, Państwa Członkowskie w terminie 20 dni roboczych, przekażą Komisji w celu publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, streszczenia informacji dotyczących takiego systemu pomocy w formie przedstawionej w załączniku I. Informację należy przekazać w formie skomputeryzowanej.

2. Państwa Członkowskie zobowiązują się prowadzić szczegółową dokumentację odnoszącą się do systemów pomocy wyłączonych na mocy niniejszego rozporządzenia i indywidualnej pomocy przyznanej zgodnie z tymi systemami. Taka dokumentacja powinna obejmować niezbędne informacje dla ustalenia, że warunki zwolnienia przedstawione w niniejszym rozporządzeniu są spełnione, włączając informacje na temat statusu spółki, w przypadku której, pomoc zależy od jej statusu jako MŚP. Państwa Członkowskie będą utrzymywać dokumentację dotyczącą systemu pomocy przez 10 lat od daty, w której została zgodnie z takim systemem przyznana ostatnia pomoc indywidualna. Na pisemne żądanie, Państwo Członkowskie zobowiązane jest dostarczyć Komisji, w terminie 20 dni roboczych lub innym dłuższym terminie ustalonym w żądaniu, wszystkie informacje, które Komisja uzna za niezbędne dla dokonania oceny, czy warunki tego rozporządzenia zostały spełnione.

3.            Państwa Członkowskie sporządzą raport na temat zastosowania niniejszego rozporządzenia w odniesieniu do całości lub części roku kalendarzowego, w którym niniejsze rozporządzenie obowiązuje, w formie przedstawionej w załączniku II, w formie skomputeryzowanej. Państwa Członkowskie dostarczą taki raport Komisji nie później niż trzy miesiące od końca okresu, do którego raport się odnosi”.

Pomoc niepodlegająca obowiązkowi notyfikacji może być udzielona w ramach programów, które spełniają wszystkie warunki rozporządzenia. Takie programy(zgodnie z ustawą o warunkach dopuszczalności pomocy publicznej dla przedsiębiorców) muszą mieć formę aktów normatywnych. Informacja o wprowadzeniu w życie takiego programu musi zostać przekazana komisji Europejskiej w ciągu 20 dni.

Ważnym elementem jest wymóg przechowywania dokumentacji dotyczącej zgodności udzielonej pomocy z wymogami rozporządzenia.

Polska jest zobowiązana, podobnie jak inne państwa członkowskie do opracowania i przesyłania Komisji Europejskiej rocznych raportów w sprawie stosowania rozporządzenia.

Artykuł 11

Wejście w życie, okres obowiązywania i ustalenia przejściowe

1. Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

Niniejsze rozporządzenie pozostanie w mocy do dnia 31 grudnia 2006 r.

2. Notyfikacje oczekujące na rozpatrzenie w momencie wejścia w życie niniejszego rozporządzenia będą oceniane zgodnie z jego przepisami.

Systemy pomocy realizowane przed datą wejścia w życie niniejszego rozporządzenia oraz pomoc przyznana zgodnie z tymi systemami, w przypadku braku zezwolenia ze strony Komisji oraz z naruszeniem obowiązku określonego w art. 88 ust. 3 Traktatu, będą zgodne ze wspólnym rynkiem w rozumieniu art. 87 ust. 3 Traktatu, oraz będą wyłączone na mocy niniejszego rozporządzenia, jeżeli spełniają one warunki przedstawione w art. 3 ust. 1 lit. a) i art. 3 ust. 2. Wszelka pomoc, która nie spełnia takich warunków będzie oceniana przez Komisję zgodnie z odpowiednimi ramami, wskazówkami, pismami i powiadomieniami.

3.            Z końcem okresu obowiązywania tego rozporządzenia systemy pomocy wyłączone na mocy niniejszego rozporządzenia pozostaną wyłączone w sześciomiesięcznym okresie dostosowawczym.

Niniejsze rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.

Sporządzono w Brukseli, dnia 5 grudnia 2002 r.

Załączniki do Rozporządzenia 2204/2002 zamieszczone są w Aneksie niniejszego opracowania: zał. 4 i 5.

Dla zrozumienia relacji pomiędzy rozporządzeniem Komisji Europejskiej, ustawą, rozporządzeniem Rady Ministrów konieczne jest omówienie zakresu i mocy aktu prawa wspólnotowego. Rozporządzenie może być tworzone przez Parlament Europejski, Radę, Komisję jak również Bank Centralny. Każda z tych instytucji może wydawać rozporządzenia w ramach kompetencji przyznanych na podstawie Traktatu. Rozporządzenia wydawane są w dziedzinach, które wymagają ścisłej integracji. Jedną z takich dziedzin jest polityka konkurencji, w tym pomoc państwa. Art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską stanowi, że „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Obowiązuje ono co do wszystkich jego elementów i nadaje się do bezpośredniego stosowania w każdym Państwie Członkowskim”.

Bezpośrednie stosowanie jest cechą charakterystyczną rozporządzenia. W przeciwieństwie do dyrektywy, która określa cele, które muszą być osiągnięte, pozostawiając państwom członkowskim sposób ich realizacji (dostosowanie prawa do wymogów dyrektywy, wdrożenie), rozporządzenie staje się częścią krajowych porządków prawnych bez konieczności dokonywania zmian w prawodawstwie krajowym. Oznacza to, że rozporządzenie, z chwilą wejścia w życie po ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich staje się prawem obowiązującym natychmiast we wszystkich państwach członkowskich równocześnie.

Dla uzyskania wyłączenia z obowiązku notyfikacji pomocy publicznej(zgłoszenie + uzyskanie zgody Komisji Europejskiej) konieczne jest przedstawienie przez państwo programu spełniającego wszystkie warunki Rozporządzenia 2204.

Rozporządzenie ma na celu wyłączenie z obowiązku notyfikacji pewnych rodzajów pomocy, które spełniają wszystkie warunki przez nie określone. Oznacza to, że państwa członkowskie mogą notyfikować do Komisji Europejskiej inne rodzaje pomocy, niż te określone Rozporządzeniem, jednakże nie mogą tej pomocy wprowadzać w życie przed uzyskaniem zgody Komisji.

Rozporządzenie wyłącza z obowiązku notyfikacji jedynie systemy (programy) pomocy. Każda pomoc przyznana indywidualnej firmie, poza systemami przyjętymi przez państwo, podlega obowiązkowi notyfikacji. Systemy muszą spełniać wszystkie warunki określone Rozporządzeniem oraz zawierać wyraźne odniesienie do Rozporządzenia. Systemy pomocy odnoszące się do pojedynczego sektora nadal podlegają notyfikacji.

Podstawę prawną dla programu pomocy publicznej na zatrudnianie osób niepełnosprawnych może stanowić ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych bądź rozporządzenie Rady Ministrów, do którego delegacja znajduje się w art. 2 ust. 2 ustawy z 19 września 2003 r. o zmianie ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

Zmiana ustawy o rehabilitacji (tak, aby na jej podstawie można było udzielać pomocy bez obowiązku uzyskania zgody Komisji) musiałaby polegać na wprowadzeniu do niej warunków udzielania pomocy publicznej dla zatrudniania osób niepełnosprawnych wynikających z Rozporządzenia 2204/2002. Taka zmiana pozwoliłaby na uniknięcie nieporozumień i niepewności co do zasad pomocy, jednak, jak się wydaje, byłaby trudna do osiągnięcia. Znacznie łatwiejsza droga prowadzi do wydania rozporządzenia Rady Ministrów.

Wprowadzenie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne z wyraźnym odniesieniem do Rozporządzenia 2204 i spełniającego wszystkie jego wymagania pozwala na zgłoszenie Komisji Europejskiej programu pomocy publicznej. W tym przypadku nie ma konieczności uzyskiwania zgody Komisji na uruchomienie pomocy. Komisja ma jednak prawo do weryfikacji zgodności programu z wymogami Rozporządzenia 2204.

Rozporządzenie Rady Ministrów (1194)[8] nie określa form pomocy (te są określone w ustawie o rehabilitacji), a jedynie warunki wyłączenia z obowiązku notyfikacji (uzyskania zgody Komisji Europejskiej na udzielenie pomocy). Oznacza to, że pomoc może być przyznawana na podstawie ustawy o rehabilitacji z uwzględnieniem wymogów rozporządzenia Rady Ministrów (1194), które spełnia wymagania Rozporządzenia KE 2204/2002.

Pomoc na podstawie ustawy o rehabilitacji, wykraczająca poza warunki Rozporządzenia 2204, może być udzielona wyłącznie po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej.

Wątpliwości pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne budzą paragrafy 3 i 6 rozporządzenia Rady Ministrów (1194).

Par. 3 ust. 2 zawiera zamknięty katalog przyczyn podwyższonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Wśród tej listy nie znalazły się koszty dodatkowej opieki medycznej, rehabilitacji i poradnictwa dla osób niepełnosprawnych w zakładzie pracy chronionej, do zapewnienia których zobowiązuje ustawa o rehabilitacji (art. 28 ust. 1 pkt 3).

Oznacza to zasadniczą sprzeczność pomiędzy wymaganiami ustawy a możliwościami zaliczenia tych kosztów do dodatkowych, wynikającymi z rozporządzenia. Należy jednak wziąć pod uwagę katalog kosztów kwalifikowanych jako dodatkowe (art. 6 Rozporządzenia 2204/2002).

Niejasny jest również par. 6 rozporządzenia. Brak jednoznacznych podstaw (norm) do wyliczania produktywności pracowników może prowadzić do uznaniowego kwestionowania przyznanej pomocy i żądania jej zwrotu. Poza oczywistą trudnością, brakiem precyzji i biurokracją związaną z wyliczaniem indywidualnej, zmniejszonej produktywności pracownika niepełnosprawnego, istnieje ryzyko stygmatyzacji, co prowadzi do przeciwnych niż integracja rezultatów. Taki system, w którym ocenia się produktywność pracownika niepełnosprawnego w miejscu pracy dla celów uzasadnienia dla pomocy publicznej, nie wynika z żadnych norm wspólnotowych i nie jest, jak się wydaje, stosowany w państwach członkowskich. Problemem jest również okres 3 lat, o którym mówi par. 5 ust. 3 rozporządzenia. Zgodnie z Układem Stowarzyszeniowym Polska powinna stosować reguły pomocy państwa przed akcesją, jednakże nie zostały wydane odpowiednie rozporządzenia w tym zakresie. Opinię w tej sprawie powinien wydać Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.


1 Półroczne, rotacyjne przewodnictwo Unii Europejskiej

[1] Rozporządzenie Komisji (EC) 2204/2002 w OJ L 337 z dnia 13 grudnia 2002 r.

[2] OJ No L 10, 13.1.2001, str. 30

[3] OJ No L 10, 13.1.2001, str. 20

[4] aktualna definicja małych i średnich przedsiębiorstw znajduje się w rozporządzeniu 364/2004 z 25.02.2004 zmieniającym rozporządzenie 70/2001 i rozszerzające jego zakres w celu włączenia pomocy dla badań i rozwoju.

[5] Dz.U. C 70 z 19.03.2002, str. 8.

[6] Dz.U. L 160 z 26.06.1999, str. 80.

[7] Dz.U. C 45 z 17.02.1996, str. 5.

[8] Rozporządzenie Rady Ministrów z 18.05.2004 w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne, Dz. U. Nr 114 poz. 1194.