Powrót  
|
Rozdział 3. Działania
Unii Europejskiej na rzecz osób niepełnosprawnych
1. Walka z dyskryminacją
W Unii Europejskiej zakazana jest wszelka
dyskryminacja osób niepełnosprawnych. Pierwszym krokiem tworzenia
powszechnego prawa zakazującego dyskryminacji osób niepełnosprawnych
we wszystkich dziedzinach życia jest zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu
(wprowadzony na mocy dyrektywy Rady (2000/78/WE) z 27 listopada 2000
roku). W latach 2001-2006 prowadzony jest także "Wspólnotowy program
zwalczania dyskryminacji" , który ma wspierać wszelkie inicjatywy
mające na celu walkę z dyskryminacją różnych grup społecznych, także
osób niepełnosprawnych. Polska planuje przystąpienie do programu w
2003 roku.
Niezależnie od działań podejmowanych
na poziomie Unii Europejskiej państwa członkowskie starają się tworzyć
własne ustawodawstwo przeciwdziałające dyskryminacji. Najbardziej
znaną europejską ustawą w tym zakresie jest ustawa o przeciwdziałaniu
dyskryminacji z powodu niepełnosprawności (Disability Discrimination
Act-DDA), przyjęta w 1995 roku w Wielkiej Brytanii. Podobne ustawy
przyjęła także Irlandia, Szwecja i Niemcy, a w Holandii i Hiszpanii
trwają obecnie prace legislacyjne.
2. Zatrudnienie wolne od dyskryminacji
Nie można odmówić człowiekowi przyjęcia
do pracy tylko dlatego, że jest niepełnosprawny.
Państwa członkowskie są zobowiązane
do ustanowienia zasad sankcji za naruszenie krajowego prawa antydyskryminacyjnego.
Sankcje te mogą obejmować np. wypłatę odszkodowania dla osoby, która
padła ofiarą dyskryminacji. Muszą być one skuteczne, proporcjonalne
i zniechęcające. Ciężar dowodu nie należy do osób poszkodowanych,
lecz do osoby dyskryminującej. To pracodawca musi dowieść, że nie
stosuje dyskryminacji.
Na mocy dyrektywy pracodawcy są zobowiązani
przedsięwziąć odpowiednie środki, by umożliwić osobie niepełnosprawnej
dostęp do zatrudnienia, rozwój zawodowy czy szkolenia.
Kraje członkowskie Unii powinny wprowadzić
nowe przepisy do końca 2003 roku, przy czym w zakresie odnoszącym
się do niepełnosprawności - do 2006 roku. Także projekt nowelizacji
Kodeksu Pracy, przyjęty przez Radę Ministrów 29 października 2002
r., zawiera przepisy dostosowujące prawo polskie do postanowie tej
dyrektywy.
Państwa członkowskie Unii prowadzą
politykę, której celem jest zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych
na otwartym rynku pracy. Tworzą w tym celu własne przepisy antydyskryminacyjne
lub wprowadzają ustawowy obowiązek zatrudniania w zakładach pracy
określonej liczby niepełnosprawnych pracowników (tzw. system kwotowy,
który istnieje również w Polsce).
-
W Finlandii dyskryminacja z powodu
niepełnosprawności zagrożona jest karą pieniężną lub karą więzienia
do 6 miesięcy.
-
W Wielkiej Brytanii za przejaw
dyskryminacji w miejscu pracy uważa się m.in.: odmowę przyjęcia
lub pominięcie oferty składanej przez osobę niepełnosprawną, oferowanie
jej gorszych warunków pracy niż pracownikowi pełnosprawnemu, mimo
że posiada te same kwalifikacje, pomijanie niepełnosprawnego pracownika
przy typowaniu na szkolenia, traktowanie w sposób upokarzający,
zwalnianie bez uzasadnionej przyczyny.
-
We Francji wszystkie zakłady pracy
zatrudniające przynajmniej 20 pracowników obowiązuje sześcioprocentowy
wskaźnik zatrudnienia osób z orzeczoną niepełnosprawnością. Pracodawcy,
którzy nie osiągają tego wymaganego wskaźnika, zobowiązani są
do dokonywania wpłat na specjalny fundusz, z którego finansowane
są działania wspierające zatrudnianie osób niepełnosprawnych.
We wszystkich krajach Unii stosuje
się także różne zachęty materialne dla pracodawców. Np. w Szwecji
pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą otrzymać dofinansowanie
do wynagrodzenia tych pracowników w okresie do 4 lat w wysokości 80
proc. oraz dotację na adaptację zawodową niepełnosprawnego pracownika,
która może być przeznaczona na przystosowanie stanowiska pracy czy
zatrudnienie zawodowego asystenta osobistego (np. tłumacza języka
migowego). Pracownik z niepełnosprawnością może także liczyć na dofinansowanie
zakupu samochodu, jeśli jest on niezbędny w celach zawodowych.
Wszystkie państwa Unii Europejskiej
stwarzają także osobom niepełnosprawnym, które nie mogą sprostać wymaganiom
otwartego rynku pracy, możliwość zatrudnienia na szczególnych warunkach
w tzw. środowisku chronionym.
Dyrektywa Rady z 27 listopada 2000
roku w sprawie ustanowienia ogólnych ram dla równego traktowania w
zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu (2000/78/WE) odnosi się do trzech
rodzajów dyskryminacji: pośredniej, bezpośredniej i molestowania (szykanowania).
O dyskryminacji bezpośredniej mówimy wtedy, gdy człowiek jest traktowany
w sposób mniej korzystny tylko z powodu swojej niepełnosprawności.
Dyskryminacja pośrednia występuje, gdy pozornie neutralne przepisy,
postanowienie czy praktyka mogą spowodować znalezienie się osoby posiadającej
jakiś szczególny rodzaj niepełnosprawności w niekorzystnej sytuacji
w porównaniu z innymi ludźmi. Natomiast molestowanie (szykanowanie)
oznacza każde niepożądane zachowanie, które w zamiarze lub w skutku
narusza godność osoby niepełnosprawnej lub stwarza zastraszające,
wrogie, poniżające, upokarzające lub obraźliwe sytuacje.
3. Tworzenie Europy bez barier
Usuwanie barier środowiskowych uznaje
się za klucz do równych szans osób niepełnosprawnych. Unia Europejska
uznaje bariery środowiskowe za element bardziej utrudniający osobom
niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu społecznym niż ich ograniczenia
wynikające z niepełnosprawności.
W 2000 roku Komisja Europejska przedstawiła
komunikat "Ku Europie bez barier dla osób z niepełnosprawnością",
w którym przyjęła szeroką strategię zmierzającą do likwidacji wszelkich
barier, np. społecznych, architektonicznych, utrudniających niepełnosprawnym
pełne uczestnictwo w życiu społecznym i korzystanie z ich praw.
Podejmowane działania dotyczą nie tylko
wszelkiego rodzaju środków transportu (komunikacji autobusowej, kolejowej,
morskiej, lotniczej) i znoszenia barier architektonicznych, ale także
dostępu do informacji i nowych technologii.
Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw
Socjalnych Pracowników z 9 grudnia 1989 roku w punkcie 26. stwierdza:
Wszystkie osoby niepełnosprawne, niezależnie
od przyczyny i charakteru ich niepełnosprawności, muszą mieć prawo
do konkretnych środków, mających na celu polepszenie ich społecznej
i zawodowej integracji.
Co ciekawe aż 97 proc. mieszkańców
Unii uważa, że należy coś zrobić dla lepszej integracji osób niepełnosprawnych
ze społeczeństwem, a 93 proc. jest za przeznaczeniem na ten cel większej
ilości pieniędzy, szczególnie na usuwanie barier fizycznych. Obywatele
Unii Europejskiej pytani o instytucje, które są najbardziej odpowiedzialne
za poprawę dostępu do otoczenia, na pierwszym miejscu wymieniają władze
lokalne.
4. Karty parkingowe dla osób niepełnosprawnych
Osoby niepełnosprawne mają w Unii Europejskiej
prawo do otrzymania kart parkingowych (Zalecenie Rady nr 98/376/EW),
które pozwalają im korzystać ze specjalnych miejsc parkingowych. Od
stycznia 2000 roku dostępny jest jeden uniwersalny model karty. Dzięki
temu jej posiadacz może parkować w każdym kraju Unii, niezależnie
od tego, czy jest jego obywatelem. Ten sam model karty parkingowej
wprowadzono również na początku 2002 roku w Polsce (Rozporządzenie
Ministra Infrastruktury, Dz.U. z dnia 18.02.2002, poz. 126).
5. Autobusy i autokary
Po długiej i wieloletniej batalii,
w którą zaangażowane były europejskie organizacje działające na rzecz
osób z niepełnosprawnością, 20 listopada 2001 roku przyjęta została
dyrektywa zwana w skrócie "Autobusy i Autokary".
Przyjęcie jej oznacza, że wszystkie
autobusy w Unii Europejskiej będą musiały być w pełni dostępne dla
osób niepełnosprawnych. Dyrektywa gwarantuje m.in. dostęp do wszystkich
nowych autobusów w obszarach miejskich osobom o ograniczonej możliwości
poruszania się, w tym poruszającym się na wózkach inwalidzkich. We
wszystkich autobusach miejskich muszą być zamontowane specjalne podjazdy
lub podnośniki, wydzielone miejsca siedzące dla osób z ograniczeniami
w poruszaniu się, miejsce dla psa przewodnika oraz specjalne wyróżniki
kolorystyczne dla osób niedowidzących.
Kraje członkowskie Unii Europejskiej
mają czas do 13 sierpnia 2003 roku na przyjęcie nowych przepisów.
Także nasz kraj będzie musiał dostosować przepisy do regulacji zawartych
w tej dyrektywie.
Najbardziej ambitny plan zmierzający
do poprawy dostępności środków transportu dla osób niepełnosprawnych
przyjęto w Holandii. Podjęto tam działania, których celem jest całkowite
(w 100 proc.!) przystosowanie transportu kolejowego i lokalnego transportu
autobusowego dla osób niepełnosprawnych. Prace mają zostać zakończone
odpowiednio w 2010 i 2030 roku.
6. Przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu
Osoby niepełnosprawne są w Unii Europejskiej
uznawane za jedną z grup społecznych najbardziej narażonych na społeczne
wykluczenie. Prowadzą do tego przede wszystkim:
-
negatywne postawy społeczne,
-
utrudniony dostęp np. do miejsc
użyteczności publicznej,
-
niski poziom wykształcenia i zatrudnienia,
-
niewystarczające wsparcie w edukacji,
-
wysokie dodatkowe koszty ponoszone
w związku z niepełnosprawnością,
-
brak właściwych wyspecjalizowanych
służb, co w rezultacie prowadzi do tego, że osoby niepełnosprawne
muszą korzystać z instytucjonalnych form opieki, np. domów opieki
społecznej.
Na lata 2002-2006 przewidziano realizację
"Wspólnotowego Programu Działania na rzecz Zwalczania Wykluczenia
Społecznego", który ma przynieść lepsze zrozumienie tego zjawiska.
Działaniami programu objęte są również osoby niepełnosprawne. Od 2002
roku w programie uczestniczy także Polska. Narodowa Strategia Przeciwdziałania
Wykluczeniu Społecznemu będzie obejmowała działania z zakresu polityki
zatrudnienia, zabezpieczenia społecznego, mieszkalnictwa, edukacji,
zdrowia, informacji i komunikacji, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,
kultury i wypoczynku.
7. Szkoły specjalne czy ogólnodostępne?
Dzieci niepełnosprawne, które uczą
się w szkołach ze swoimi pełnosprawnymi rówieśnikami, w większym stopniu
rozwijają swoje społeczne i zawodowe umiejętności, które są potrzebne
w codziennym życiu i na rynku pracy. Nauka w tej samej szkole jest
nie tylko korzystna dla dzieci niepełnosprawnych, ale także dla ich
pełnosprawnych kolegów. Pozwala im lepiej rozumieć, że osoby z niepełnosprawnością
mają prawo do pełnego uczestnictwa i równości w społeczeństwie. Prawo
dziecka niepełnosprawnego do nauki razem ze swoimi pełnosprawnymi
kolegami jest jedną z głównych zasad edukacji w krajach Unii Europejskiej.
Warunki ku temu stworzono we wszystkich krajach Unii, chociaż przyjęte
w każdym z państw członkowskich rozwiązania są odmienne, zależnie
od kraju i rodzaju potrzeb. Nie oznacza to, że w krajach Unii nie
ma szkół specjalnych. Jednak edukacja specjalna może być w krajach
Unii brana pod uwagę jako preferowana forma kształcenia tylko za zgodą
rodziców dziecka, a szkoły specjalne muszą zapewniać tę samą jakość
edukacji, co szkoły ogólnodostępne. Niezależnie od tego, czy dzieci
ze specjalnymi potrzebami uczęszczają do odrębnych placówek, czy do
zwykłych szkół, objęte są specjalistyczną pomocą.
8. Niezależne życie
W zasadzie w każdym państwie członkowskim
Wspólnoty występują odmienne zasady ustalania prawa do różnych zasiłków
i rent, w tym renty z tytułu niezdolności do pracy. Wszystkie kraje
Unii Europejskiej, z wyjątkiem Grecji, przyjęły również prawo do minimalnego
dochodu gwarantowanego (Guaranteed Minimum Income). W ostatnich latach
w Unii Europejskiej obserwuje się wzrost liczby osób korzystających
ze świadcze z tytułu niepełnosprawności lub niezdolności do pracy.
Szacuje się, że ma do nich dostęp prawie 94 proc. osób ze znacznym
stopniem niepełnosprawności. Zasiłki z tytułu niepełnosprawności w
krajach Unii w 1995 roku obejmowały średnio 8 proc. wszystkich wydatków
na pomoc socjalną. Wydatki te są porównywalne z wydatkami na zasiłki
dla osób bezrobotnych. Uważa się, że niektóre typy świadczeń dla osób
niepełnosprawnych mogą powodować bierność i zależność świadczeniobiorców.
Z drugiej strony nieaktywni zawodowo niepełnosprawni zdecydowanie
wolą podjąć pracę niż otrzymywać zasiłek. W Unii poszukuje się więc
nowych rozwiązań, które oparte są przede wszystkim na aktywizacji
zawodowej osób niepełnosprawnych. Wprowadza się również specjalne
formy wsparcia dla absolwentów szkół.
-
Szwecja zaproponowała zmiany w
obecnym systemie rent inwalidzkich. Zostaną one zastąpione zasiłkami
chorobowymi i włączone w system ubezpieczenia społecznego, a nie,
jak do tej pory, w system rent. Propozycja ta jest skierowana
do młodych osób niepełnosprawnych w wieku poniżej 30 lat, by zachęcać
je do podejmowania działalności stosownie do ich możliwości bez
ryzyka w zakresie ich bezpieczeństwa finansowego.
-
W Finlandii młode osoby z niepełnosprawnością
do 20. roku życia mają możliwość pobierania zasiłku rehabilitacyjnego
zamiast renty inwalidzkiej, by mogły korzystać ze szkolenia zawodowego.
Osobom niepełnosprawnym umożliwia się również zawieszenie renty
na czas zatrudnienia.
-
W Austrii tworzy się specjalne
grupy, wspierające zawodową integrację osób niepełnosprawnych
opuszczających szkoły.
W wielu krajach europejskich odchodzi
się od opieki sprawowanej nad osobami niepełnosprawnymi przez duże
instytucje opiekuńcze. Taka forma opieki zastępowana jest przez różne
formy wsparcia, na przykład opiekę domową, wsparcie społeczno-edukacyjne,
instytucję osobistego asystenta, dzięki którym osoby niepełnosprawne,
niezależnie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, mogą mieszkać
we własnych domach lub mieszkaniach chronionych. Usługi te muszą być
dostosowane do ich potrzeb, charakteryzować się wysoką jakością i
służyć integracji ze społeczeństwem. Przykładem kraju, gdzie całkowicie
zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez duże instytucje,
jest Dania. Większość osób niepełnosprawnych w Danii mieszka obecnie
we własnych domach. Mogą to być mieszkania lub domy, w których żyją
oni samodzielnie lub ze swoją rodziną, oraz mieszkania czy domy grupowe,
przeznaczone dla kilku osób niepełnosprawnych. Osoby niezdolne do
samodzielnego życia mieszkają w domach czy mieszkaniach, w których
zapewniona jest pomoc i odpowiednie dla nich wsparcie osobiste. Domy
grupowe zamieszkuje zazwyczaj 4-6 osób. Każda z nich ma dla siebie
przynajmniej jeden pokój z kuchnią i łazienką oraz do użytku inne
pomieszczenia, które dzieli z pozostałymi mieszkańcami domu. Jedynie
osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, które mogą stanowić niebezpieczeństwo
dla siebie lub innych, są umieszczane w szpitalach psychiatrycznych.
Grupowe domy lub mieszkania są prowadzone przez samorządy lub władze
regionalne. Wszystkie osoby niepełnosprawne, niezależnie od tego,
gdzie mieszkają, mają prawo do pobierania świadczeń. Nie muszą oddawać
części swoich dochodów "instytucji", ale płacą, jak wszyscy inni obywatele,
za czynsz czy swoje osobiste wydatki (jedzenie, ubrania). Nie płacą
natomiast za pracę wspierającego ich asystenta. Coraz częściej stwarza
się również możliwość wyboru obsługi domu.
"Niezależne życie" nie oznacza, że
osoby z niepełnosprawnością nie potrzebują wsparcia ze strony innych.
Chcą one po prostu sprawować taką samą kontrolę nad swoim życiem i
dokonywać takich samych wyborów każdego dnia jak osoby pełnosprawne.
Powinno to być traktowane jako rzecz naturalna i oczywista.
|
 |